Wróbel zwyczajny – towarzysz ludzi [KW]

Wróbel zwyczajny, określany również jako wróbel domowy, Passer domesticus, to mały ptak z rzędu wróblowatych z rodziny wróbli. Gatunek został opisany przez Karola Lineusza w 1758 roku na podstawie okazu ze Szwecji. Obecnie Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny wyróżnia 12 podgatunków wróbli.

Występowanie

Wróbel, którego znamy, pochodzi z Bliskiego Wschodu, dzięki jednak rozwojowi rolnictwa rozprzestrzenił się na Eurazję i część Ameryki Północnej. Od połowy wieku XIX występuje w większości krajów świata, głównie na skutek świadomej introdukcji, ale także poprzez naturalne rozproszenie. Współcześnie można go zatem spotkać w większość krajów Europy, Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej, w niektórych regionach Afryki Zachodniej oraz w całej Afryce Południowej; zamieszkuje też Nową Zelandię i Australię, a także liczne wyspy.

Siedliska wróbla są ściśle związane z obecnością i działalnością człowieka. Zdarza się jednak, że woli mieszkać z dala od ludzkich siedzib (głównie wróble azjatyckie). Przebywa wyłącznie na lądzie, ale unika gęstych lasów oraz tundry. Ponieważ jest dobrze przystosowany do życia z ludźmi często mieszka, a nawet rozmnaża się w pomieszczeniach, szczególnie zakładach produkcyjnych, ogrodach zoologicznych i magazynach. Największe populacje tworzą się w miastach, ale wskaźnik reprodukcyjny jest najwyższy na przedmieściach, gdzie łatwiej o pokarm dla potomstwa. W Stanach Zjednoczonych najliczniej występuje natomiast na pszenicznych polach uprawnych. Niekiedy spotkać go można również w wielu parkach narodowych w Polsce.

Potrafi przetrwać w różnych klimatach, najbardziej lubi jednak środowisko suche, zwłaszcza w wilgotnym klimacie tropikalnym. Na bardzo suchych terenach jest w stanie przetrwać wiele trudności, w tym duże stężenie soli czy długotrwałe braki wody pitnej, a wszystko to dzięki spożywaniu jagód (typ owoców o mięsistej owocni).

Charakterystyka

Rozmiary

Wróbel domowy osiąga średnio 16 cm długości, 19-25 cm rozpiętości skrzydeł oraz 24-39,5 g wagi. Ma wyraźnie zaznaczoną pierś oraz dużą, okrągłą głowę wyposażoną w stożkowaty, twardy dziób, który został przystosowany do chwytania i miażdżenia nasion. Samice są nieco mniejsze od samców, młode osobniki są mniejsze od starszych. W zimie samce stają się bardziej okazałe, samice stają się natomiast większe w okresie lęgowym. Ptaki z wyższych szerokości geograficznych, położonych w chłodniejszych strefach klimatycznych są czasem większe od innych osobników z tego samego podgatunku.

• Długość ciała: 14-18 cm
• Rozpiętość skrzydeł: 19-25 cm
• Długość dzioba: 1,1-1,5 cm
• Długość ogona: 5,2-6,5 cm
• Długość stępu: 1,6-2,5 cm
• Waga: 24-39,5 g
• Długość życia: do 19 lat na wolności

Upierzenie

W upierzeniu wróbla dominują odcienie szarości i brązu. Pod względem kolorystyki widoczny jest silny dymorfizm płciowy: samice są bardziej płowe na spodzie ciała i głowie, samce w tych samych okolicach są szare z elementami rudości. U samców czubek głowy jest ciemnoszary, a po bokach czaszki rosną kasztanowe pióra. Tuż za oczami, zarówno u samców, jak i samic, widoczne są białe akcenty. Skrzydła, grzbiet i ogon pokryte są natomiast odcieniami brązu oraz ciemnej szarości.

Osobniki niedojrzałe są podobne do dorosłych samic, ci pierwsi mają jednak bardziej puchate pióra. U młodych samców ciemniejsze jest zazwyczaj podgardle, widoczne są też białe części za oczami (czyli podobnie jak u dorosłych). Młode samice posiadają natomiast białe podgardle. Czasem jednak młode samice bardziej przypominają młodych samców, a niedojrzałe płciowo samce nie posiadają elementów występujących u dorosłych osobników. Młode wróble mają jasnożółte dzioby (dorosłe samce mają ciemne, samice natomiast jasne dzioby).

Odżywianie

Dorosły wróbel żywi się głównie nasionami zbóż i chwastów, nie jest jednak zbyt wybredny pod względem pożywienia. W miastach często korzysta z odpadków wyrzuconych do śmietnika, dlatego bardzo często widać stada tych ptaków na zapleczu restauracji lub innych zakładów gastronomicznych. Swym zachowaniem może przypominać kruka, jest bowiem równie zaradny – potrafi otworzyć automatyczne drzwi, obserwować ze ścian wczasowiczów lub spijać nektar z kwiatów. Aby strawić twardsze elementy pokarmu, musi połykać drobne kamienie, które w żołądku dokładnie zetrą np. sztywną skorupę ziarna.

Istotną częścią menu wróbla zwyczajnego jest także mięso. Poluje na owady, w tym chrząszcze, muchówki i mszyce. Zjada chętnie gąsienice, dżdżownice, mięczaki i skorupiaki, czasem nawet żaby lub jaszczurki. Osobniki młode przez pierwsze dni życia żywią się głównie owadami oraz niewielkimi ilościami pajęczaków i nasion. Największym przysmakiem piskląt wróbla domowego są jednak świerszcze. Wróblom zdarza się kraść pokarm innym ptakom, np. drozdowi wędrownemu.

Śpiew

Najważniejszą formą komunikacji w obrębie gatunku jest śpiew przerywany krótkimi „rozmowami”. Uważa się, że niektóre z tych wokalizacji to wzywanie do spoczynku lub zebrania się w jednym miejscu. Jeśli odgłosy te wydawane są przez samce, może to oznaczać chęć zaznaczenia terytorium (gniazdo) i przyciągnięcia partnerki.

W sezonie lęgowym wróbel zwyczajny powtarza swoje śpiewy szybciej i głośniej niż zwykle. Ptaki w niewoli także śpiewają, odgłosy te podobne są do pieśni dzwońca zwyczajnego. Kiedy samiec wykazuje agresję, jego dźwięki przypominają piskliwe trele. Podobne odgłosy emitują samice w okresie lęgowym, okazując tym samym dominację nad samcami podczas wysiadywania jaj lub karmienia młodych. Nosowy dźwięk wydaje z siebie w sytuacji zagrożenia, istnieją także wokalizacje mające na celu wyciszenie agresji.

Rozmnażanie

Okres lęgowy jest zależny od obfitości owadów na danym terenie. Wiemy już bowiem, że pisklęta przez pierwsze dni życia jedzą prawie wyłącznie różnego rodzaju insekty. W okresie toków (ptasich godów), młode samce rozpoczynają budowę gniazd i często śpiewają, aby przyciągnąć samice. Gdy do samca zbliża się samica, dochodzi między nimi do swoistego rodzaju rytuału, który obejmuje dotyk skrzydłami i głowami oraz podnoszenie i rozpościerania ogona. Podczas prezentowania swych dźwięków i śpiewania samiec może próbować pokryć samicę. Ta jednak przyjmuje obronną postawę i atakuje samca. Potem następuje powietrzny pościg.

Monogamia wróbla

Wiele samców może próbować przyciągnąć jedną samicę. Wybiera ona najlepszego kandydata, wybór ten nie zawsze kończy się jednak kopulacją. Stosunek płciowy jest zatem inicjowany przez samicę. Wróbel jest monogamistą, zazwyczaj tworzy jeden związek na całe życie. Mimo to „zajęte” samce i samice często kopulują z innymi wróblami. Aby jednak zabiegać zdradzie, partnerzy bardzo pilnują swych partnerek. Wiele samotnych osobników nie posiada gniazd, zamiast tego mogę pełnić rolę pomocników na obszarze całego gniazdowiska poprzez kopulację z zajętymi osobnikami. Dzięki temu w przyszłości mogą okazać się dobrym zastępstwem za utraconego partnera.

Lęgi

Samica składa zazwyczaj 4-5 jaj, choć mogą zdarzać się lęgi 1-, a nawet 10-jajowe. Rocznie występują 2 lęgi; w tropikach mogą mieć one miejsce nawet 7 razy, natomiast w klimacie umiarkowanym ok. 4 razy do roku. U środkowoazjatyckich gatunków migrujących lęgi odbywają się zazwyczaj 1 w roku.

Główną rolę w wysiadywaniu jaj pełni samica. Samiec pomaga w tym partnerce, ale nie wysiaduje jaj, jedynie je otula swoimi piórami. Inkubacja trwa 11-14 dni, choć okres ten może być krótszy na ciepłych terenach. Pisklęta pozostają w gnieździe przez 11-23 dni, w tym czasie są karmione przez oboje rodziców. Po około 8 dniach życia młode zaczynają obrastać w lekki puch i samodzielnie jeść.

---

Źródła:

1. Wróbel zwyczajny, \”Wikipedia\” [2023.10.29]
2. Wróbel, \”Ptakipolski.pl\” [2023.10.29]
3. Wróbel zwyczajny, domowy, jagodnik, \”Dinoanimals.pl\” [2023.10.29]
4. Wróbel zwyczajny, \”Ladnydom.pl\” [2023.10.29]

---

Oprac. Kinga Wilk, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International