Tukan wielki (Ramphastos toco) – jeden z największych tukanów świata

Tukan wielki, tukan toko lub tukan olbrzymi (Ramphastos toco) to gatunek ptaka z rodziny tukanów, najbardziej znany i rozpoznawalny przedstawiciel tej rodziny. Jest jednym z największych tukanów świata. Należy do rzędu dzięciołowe (Piciformes).

Środowisko i występowanie

Tukan wielki spotykany jest w różnorodnych siedliskach. Zamieszkuje głównie lasy tropikalne, sawanny, stepy i uprawy rolne. Unika gęstych lasów. Populacje tego ptaka znajdują się głównie na nizinach, choć był obserwowany do wysokości około 1750 m n.p.m. w Andach. Żyje samotnie lub w grupach. Tukan wielki na liście IUCN ma status zagrożenia najmniejszej troski (kategoria LC).

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny wyróżnia następujące podgatunki tukana wielkiego:

• Ramphastos toco Statius Müller, 1776 – Gujana, Surinam, Gujana Francuska, północna i północno-wschodnia Brazylia, południowo-wschodnie Peru
• Ramphastos toco albogularis Cabanis, 1862 – wschodnia i południowa Brazylia, północna Boliwia, Paragwaj i północna Argentyna

Morfologia i anatomia

Posiada potężny, lekko zakrzywiony dziób, długości połowy ciała. Dziób jest barwy żółto pomarańczowo czerwonej, czarny przy nasadzie i z czarnym końcem. Tęczówka oczna jest brązowawa. Obrączka oczna jest niebieska. Wokół oczu znajduje się pomarańczowa skóra. Szyja jest krótka. Upierzenie jest w większości czarne. Gardło, górna cześć piersi i kuper są białe. Pokrywy podogonowe są czerwone. Ogon jest zaokrąglony. Nogi są szare. Dymorfizm płciowy nie jest wyraźny. Samice są nieco mniejsze od samców. U osobników młodocianych dziób jest krótszy i żółtawy, bez ciemnego końca.

Charakterystyka:

Dziób

Cechą charakterystyczną tego ptaka jest olbrzymi dziób. Mierzy on od 15,8 do 23 cm i stanowi niemalże jedną trzecią długości ptaka. Stanowi od 30 do 50% jego powierzchni ciała, chociaż koliber mieczodzioby (Ensifera) posiada dłuższy dziób w stosunku do długości ciała (jedyny ptak, którego dziób jest dłuższy niż reszta ciała, z wyłączeniem ogona).

Dziób wygląda na ciężki, ale podobnie jak u innych tukanów jest stosunkowo lekki, ponieważ jego wnętrze jest w dużej mierze puste. Posiada ażurową budowę, na którą składa się sieć beleczek kostnych.

Sugerowano różne funkcje dziobu. Charles Darwin sugerował, że to ozdoba seksualna. Inne sugestie obejmowały pomoc w obieraniu owoców, zastraszanie innych ptaków, które rabują ich gniazda czy obronę własnego terytorium, także ostrzeżenie wizualne potencjalnego wroga.

Badania jednak wykazały, że jedyną funkcją jest wymiana ciepła. Posiadając siec powierzchownych naczyń krwionośnych podtrzymujących cienką zrogowaciałą osłonę na dziobie, ma on zdolność modyfikowania przepływu krwi, a tym samym regulowanie dystrybucji ciepła w organizmie – może być wykorzystywany jako grzejnik.

Praktyka tukanów polega na umieszczaniu dziobów pod skrzydłami, co może służyć izolowaniu dziobu i zmniejszeniu strat ciepła podczas snu.

Zachowanie

Tukany są ptakami bardzo towarzyskimi i żyją w stadach około sześciu osobników. Gatunek ten jest bardzo mobilny ze względu na ciągłą zmianę dostępnych owoców w regionach ich zasięgu geograficznego. Chociaż jasne barwy dziobu skutecznie kamuflują ten gatunek w czaszy lasu, ich hałaśliwe wokalizacje wydają się przekreślać cel ich kamuflażu.

Tukany to bardzo głośne komunikatory z różnymi środkami produkcji dźwięku. Ich repertuar składa się z głębokiego, kursowego chrupania, które jest powtarzane konsekwentnie. Grzechotanie jest również powszechną formą rozmowy u tego gatunku.

Poza komunikacją głosową, używają klaskania jako formy komunikacji słuchowej. Podobnie jak wszystkie ptaki, tukany postrzegają swoje otoczenie poprzez bodźce wzrokowe, słuchowe, dotykowe i chemiczne.

Pożywienie

Tukany są wszystkożercami, których dieta składa się głównie z owoców. Sporadycznie żywią się także różnymi rodzajami owadów i jajami innych ptaków, w tym zagrożonych gatunków hiacyntowatych (Anodorhynchus hyacinthinus). Szeroki zasięg geograficzny ich siedlisk jest częściowo spowodowany ich żerowaniem i dietą krótkotrwałych owoców. Źródłem pożywienia są owoce z drzew takich jak genipapo (Genipa americana), agarrapolo (Ficus luschnathiana), dynia ambay (Cecropia pachystachya).

Duże dzioby tukanów są głównym narzędziem żerowania, które pozwala ptakom dotrzeć do otworów drzew i chwytać owoce z okolicznych gałęzi. Tukany są wyjątkowe, ponieważ nie używają języka podczas połykania pokarmu. Zamiast tego wkładają kawałek owocu między samym końcem dziobu i odchylają głowę do tyłu pod kątem około 180 stopni. Powoduje to, że produkt żywnościowy wystaje bezpośrednio do gardła.

Lęgi

Złożenie jaj poprzedzone jest fazą zalotów polegających na rzucaniu do siebie owoców. Samica zwykle składa od dwóch do czterech jaj kilka dni po kryciu. Jaja są inkubowane przez obie płcie i wylęgają się po 17-18 dniach. Pisklęta wykluwają się nagie i ślepe. Oczy otwierają dopiero po trzech tygodniach życia. Na spodzie stóp pisklęta mają specjalne poduszeczki, które stanowią ochronę przed nierównościami dna dziupli. Zanikają one po uzyskaniu dojrzałości. Tukany bardzo chronią swoje pisklęta. Młode opuszczają gniazdo po 46-50 dniach.

Dojrzałość płciową osiągają między trzecim a czwartym rokiem życia. Żyją około 20 lat, najdłuższy zanotowany wiek to 26 lat. W niewoli tukany żyją krócej, około 18 lat i często zapadają na hemochromatozę (genetycznie uwarunkowana choroba metabolizmu żelaza).

---

Źródła:

1. Ekologia.pl, [online], [dostęp: 22 października 2023], dostępny w Internecie: https://www.ekologia.pl/wiedza/zwierzeta/tukan-wielki
2. Ciekawostki.online, [online], [dostęp: 22 października 2023], dostępny w Internecie: https://ciekawostki.online/ciekawostka/19277/?s=parent&f=5
3. Animal Diversity Web, [online], [dostęp: 22 października 2023], dostępny w Internecie: https://animaldiversity.org/accounts/Ramphastos_toco/

---

Klaudia Janas, CC By 4.0 International, 2023