Trzewikodziób – (Balaeniceps rex) – informacje podstawowe

Gatunek dużego ptaka z rodziny trzewikodziobów (Balaenicipitidae), będący jej jedynym przedstawicielem. Występuje od Sudanu Południowego i południowo-zachodniej Etiopii przez Ugandę po południowo-wschodnią Demokratyczną Republikę Konga i północną Zambię. Poza sezonem lęgowym nieregularnie odwiedza Republikę Środkowoafrykańską. Narażony na wyginięcie.

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Najbardziej charakterystyczną częścią ciała trzewikodzioba jest gruby, szeroki, lecz krótki dziób, przystosowany do szukania pożywienia w mule. Zwykle jest opuszczony ku dołowi, często nawet oparty na szyi. Jest on poruszany silnymi mięśniami, dzięki czemu ptak może chwytać śliskie, duże ryby dwudyszne. Stosunkowo duże oczy są przesunięte ku przodowi, co wspomaga widzenie trójwymiarowe. Upierzenie szare z zielonkawym połyskiem.

Rozmiary

Długość ciała do 120 cm, rozpiętość skrzydeł ponad 260 cm, masa ciała samców do 6,7 kg, samic 4,36–5,9 kg.

Głos

W sytuacji zagrożenia lub w podnieceniu często kłapie dziobem, wydając donośny, głuchy dźwięk, „klekocząc” podobnie jak bocian.

Zachowanie

Trzewikodziób jest dużym ptakiem, dlatego też rzadko kiedy lata, w czasie lotu podkurcza szyję opierając o pierś dziób. Wykorzystuje prądy powietrzne wznoszące, może wtedy osiągać wysokie pułapy, nie lata na odległości większe niż 500 metrów. Nie jest ptakiem wędrownym, przemieszcza się tylko okresowo ze względu na dostępność pokarmu czy zakłócenia w środowisku życia. Prowadzi głównie nocny tryb życia. Ptak przyjaźnie nastawiony do ludzi, pozwalający zbliżyć się obserwatorowi na 1–2 metra.

Środowisko życia

Bagna i brzegi jezior i innych zbiorników śródlądowych, gdzie zakładają gniazda. Do miejsca żerowania wybierają bagna pozbawione zbyt gęstej roślinności, ze względu na łatwość podejmowania lotu i polowania na ryby.

• Szczególnie preferują płytkie oraz słabo natlenione zbiorniki wodne, gdzie łatwiej złapać ryby pływające bardzo blisko powierzchni wody.
• Na terenie Sudanu Południowego spotyka się trzewikodzioba na polach ryżowych oraz na plantacjach zalewanych wodą.
• Obecność gatunku na określonym terenie jest ściśle związana z występowaniem papirusu, pałki oraz trzciny.

Występowanie

Trzewikodziób zamieszkuje centralną Afrykę: Republikę Centralnej Afryki, Sudan Południowy, zachodnią Etiopię, Ugandę, zachodnią Kenię, Rwandę, Burundi, zachodnią Tanzanię, południową Demokratyczną Republikę Konga i północną Zambię. Preferuje miejsca porośnięte niską roślinnością – głównie różnymi gatunkami trzcin, traw i ciborą papirusową. Prowadzi samotny tryb życia. Jest zwierzęciem o aktywności nocnej. W okresie rozrodczym jest silnie terytorialny. Jego liczebność maleje. Zagraża mu utrata i zanieczyszczenie siedlisk, a także nielegalny handel.

Lęgi

Trzewikodziób jest monogamiczny. Do rozrodu przystępuje raz w roku. Gnieździ się na ziemi lub na pływającej roślinności. Obie płcie budują gniazdo (w formie kopca) z materiałów roślinnych (roślin wodnych).

Samica składa od 1 do 3 białawych jaj. Zwykle jednak przeżywa tylko jedno pisklę. Czas wysiadywania jaj wynosi ok. 30 dni. Wysiadywaniem i opieką nad potomstwem zajmują się oboje rodzice. Po 13-14 tygodniach młode opuszczają gniazdo.

Trzewikodziób osiąga dojrzałość płciową między trzecim a czwartym rokiem życia. Żyje do 50 lat.

Pożywienie

Trzewikodzioby są specjalistami pokarmowymi, co znaczy, że polują tylko na określony rodzaj zwierząt. Ich ofiarami są ryby dwudyszne o długości od 15 do 50 centymetrów i masie około 500 gramów, chwytane dzięki mocnemu dziobowi. Poza tym ptaki te mają specyficzną strategię polowania. Bardzo często poruszają się po określonym obszarze jeziora, dzięki czemu wiedzą, gdzie ryby mają swoje kryjówki i gdzie przebywają o określonej porze dnia.

W czasie polowania trzewikodziób cierpliwie i powoli brodzi w wodzie. Często też po prostu stoi i czeka, aż ryba sama do niego podpłynie. Kiedy ofiara znajdzie się w jego zasięgu, rzuca się na nią, rozkładając skrzydła. Cień skrzydeł oszałamia na moment rybę, dzięki czemu trzewikodziób ma czas, aby ją złapać. Po złapaniu zdobyczy ptak miażdży ją swoim dziobem i szybko połyka.

Trzewikodzioby zwykle polują w pojedynkę. Kilka ptaków polujących obok siebie spotkać można jedynie wtedy, gdy z wysychającego jeziora pozostaje jedynie małe bajorko, w którym uwięzionych zostaje wiele ryb. Dzięki polowaniu na ryby dwudyszne ptak ten unika konkurencji. Kiedy nadarza się okazja, trzewikodzioby polują także na żaby, gady (młode krokodyle, żółwie) lub małe ssaki. Dietę wzbogacają także mięczakami oraz padliną. Prowadzą samotny tryb życia, łączą się w grupy, tylko gdy brak pożywienia zmusza do żerowania w bliskiej odległości.

Zagrożenia

Główne zagrożenie dla tego gatunku stanowi wykonywane na dużą skalę osuszanie gruntów, szczególnie intensywne podczas budowy Kanału Jonglei, którą czasowo wstrzymano. Czynniki takie jak: nadmierne nawadnianie, wypalanie traw, wypas bydła, rybołówstwo, a także osuszanie bagien pod uprawę ryżu i trzciny cukrowej przyczyniają się do niszczenia naturalnych siedlisk trzewikodziobów. Trzewikodzioby są łapane i sprzedawane w celach konsumpcyjnych. Jaja i pisklęta są wybierane z przeznaczeniem do konsumpcji lub na sprzedaż do ogrodów zoologicznych i kolekcjonerów. Gatunek został wpisany do drugiego załącznika konwencji CITES.

 

Źródła:

1. Trzewikodziób \”Wikipedia\” [2023.10.20]
2. Trzewikodziób \”Ekologia.pl\” [2023.10.20]

---

Katarzyna Muniak, CC By4.0 International, 2023