Sowa uszatka – charakterystyka i informacje podstawowe [WIM]

Uszatka zwyczajna, uszatka, sowa uszata (Asio otus) – gatunek średniej wielkości ptaka drapieżnego z rodziny puszczykowatych (Strigidae). Nie jest zagrożony. Jedna z dwóch najliczniejszych polskich sów, zaraz po puszczyku. Inne ważne informacje o sowie uszatce, która jest przedmiotem naszej pracy kontrolnej. 

Sowa uszata – cechy gatunku

Sowa uszatka jest wyróżniana przez duże, opadające pióra na głowie, które przypominają uszy. Te \”uszka\” nie są rzeczywistymi uszami, ale pomagają w skierowaniu dźwięków ku słuchowi, co pozwala sowie na precyzyjne lokalizowanie źródeł dźwięku. Młode uszatki wyglądają podobnie, jednak kreskowanie jest delikatniejsze, „uszy” z piór krótsze i mniej widoczne, a szlara ciemniejsza. Upierzenie sowy uszatej jest zazwyczaj brązowe z wyraźnymi jasnymi plamami i pręgami. Jej podbródek jest biały, a oczy są pomarańczowe.

Okres lęgowy

Wyprowadza jeden lęg w roku, zwykle w połowie lub pod koniec kwietnia. Ewentualny drugi lęg przypada na lipiec.

Zachowania godowe

Okres godowy rozpoczyna się od specyficznego tokowania z głośnym pohukiwaniem i akrobacjami w powietrzu. Samce zajmują terytoria i bronią ich głosem już zimą. Okres lęgowy trwa od marca do sierpnia.

Podczas zalotów samiec odbywa loty tokowe z pojedynczymi uderzeniami skrzydeł („klaskaniem”). Dana para utrzymuje się razem tylko w danym sezonie lęgowym.

Uszatki bronią gniazda przed intruzami przyjmując groźny wygląd – rozkładają skrzydła, stroszą pióra i pochylają głowę, przez co wydają się 2–3 razy większe niż w rzeczywistości. Mogą również odciągać wroga od gniazda, udając że są ranne lub właśnie coś upolowały, i robiąc przy tym dużo hałasu. Rzadziej atakują bezpośrednio, rzucając się ze szponami na głowę intruza.

Gniazdo

Zazwyczaj nie buduje gniazda. Najczęściej lęgnie się w starych, opuszczonych lęgowiskach po innych ptakach, zwłaszcza krukowatych – wronach, srokach, gawronach, sójkach, krukach – a rzadziej po drapieżnych – myszołowach lub krogulcach. Umieszczone wysoko (5–10 m) w górnej części korony.

Zdarzają się gniazda na ziemi (choć rzadko i głównie gdy nie może znaleźć odpowiedniego miejsca), pojedynczych drzewach lub zajmowanie dziupli po wiewiórkach pospolitych.

Uszatki wykorzystują również wiklinowe kosze lęgowe oraz standardowe skrzynki lęgowe wieszane przez człowieka na drzewach. Przed złożeniem jaj gniazdo jest wyściełane korą, piórami, liśćmi i mchem.

Jaja

Niemal kuliste, równobiegunowe, o grubej, gładkiej skorupie, czysto białe. Średnie wymiary 41×33 mm. Jaja w ilości 4–6, czasami nawet 8, składane w marcu–kwietniu w odstępach dwudniowych. Lęg jest większy w latach obfitości myszy.

Pisklęta

Wylęgają się stopniowo, więc są w różnym stopniu rozwinięte. Matka w tym czasie praktycznie nie opuszcza ich i ogrzewa pisklęta oraz karmi je pokarmem dzielonym na małe kawałki.

Samiec dostarcza wtedy pożywienie, karmiąc i samicę, i potomstwo. Z czasem również samica zaczyna polować dla swych młodych, bo te stopniowo mają coraz większe zapotrzebowania żywieniowe. Gdy potomstwo podrośnie, potrafi już samo ćwiartkować pokarm. Dieta młodych jest taka sama jak ptaków dorosłych.

Pisklęta wychodzą z gniazda na pobliskie gałęzie po ok. 25 dniach, są tam karmione przez rodziców. Już w jasnym puchu u piskląt widać uszy z piór. Po ok. 35 dniach od wyklucia potrafią już latać, pomimo że pokryte są jeszcze białym puchem. Młode stają się niezależne od rodziców po 10–11 tygodniach od wyklucia. Dojrzałość płciową uzyskują w wieku jednego roku.

Cechy szczególne

Sowa uszatka jest interesującym gatunkiem ptaka drapieżnego z unikalnymi cechami, takimi jak jej charakterystyczny głos i wyraźnie zaznaczone \”uszka.\” Jej zdolności polowania nocnego i adaptacje do życia na sawannach czynią ją fascynującym obiektem badań przyrodniczych.

Wygląd zewnętrzny

Sowa uszatka, podobna do puchacza, ale mniejsza, charakteryzuje się ubarwieniem w odcieniach rdzawobrązowego z ciemnymi plamkami i kreskami na wierzchu oraz jaśniejszym spodem ciała. Jej głowa wyposażona jest w charakterystyczne, ruchome \”uszka\” z piór.

Jej oczy są pomarańczowoczerwone, otoczone ciemnymi piórami, a dziób jest czarny. Samce i samice są ubarwione podobnie, ale samice są nieco większe, a samce mają jaśniejszy spód skrzydeł.

Młode osobniki są podobne do dorosłych, ale z delikatniejszym kreskowaniem i mniej widocznymi \”uszkami\” na głowie. W porównaniu z uszatką błotną, sowa uszatka ma ciemniejsze upierzenie, dłuższe pióra na głowie tworzące \”uszy,\” i brak ciemnej szlary wokół oczu.

Głos

Typowy godowy głos samca to niskie, głuche pohukiwanie („huu… huu… huu…”) – pojedyncze dźwięki monotonnie powtarzane wielokrotnie w odstępach 2–3 sekundowych słyszane z daleka. Samica odzywa się zgrzytliwym, wyższym „hyyy”, często w duecie z samcem.

Te głosy można usłyszeć wyłącznie w nocy. Poza sezonem lęgowym uszatki zwykle milczą. Głos zaniepokojenia to skrzeczące „wek wek”. Zaniepokojone pisklęta prychają jak koty.

Głos kontaktowy młodych uszatek to cieniutkie, dźwięczne piski w odstępach co kilka sekund. W ten sposób młode komunikują swoje położenie rodzicom wracającym z pożywieniem.

Zachowanie

Aktywna nocą, poluje głównie o zmierzchu i o świcie. Lot wolny, ślizgowy, z uwagi na miękkie lotki bardzo cichy. Lata bardzo sprawnie między gęstym listowiem, kiedy poluje potrafi zawisnąć w powietrzu trzepocząc skrzydłami. W dzień uszatka siedzi ukryta, wyciągając ciało aby upodobnić się do gałęzi drzew.

Częściowo osiadła, częściowo podejmuje wędrówki i koczowania (przeloty od lutego do kwietnia oraz od października do listopada). Późną jesienią i zimą można spotkać stada od kilku do kilkudziesięciu sów na jednym lub kilku drzewach. Miejsca gromadnego przebywania nie zmieniają się z roku na rok i są prawdopodobnie wykorzystywane przez te same ptaki.

Wymiary

• Długość ciała: samce 35–38 cm, samice 37–40 cm.
• Rozpiętość skrzydeł: samce ok. 90–95 cm, samice do 100 cm.
• Masa ciała: samce 220–305 g, samice 260–435 g.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje uszatkę zwyczajną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 2–5,5 miliona dorosłych osobników.

W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC). W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 8–25 tysięcy par.

Najlepszą metodą ochrony uszatki jest pozostawianie drzew z gniazdami po ptakach krukowatych oraz ogólnie utrzymanie krajobrazu rolniczego z mozaiką pól, łąk, zadrzewień i zakrzaczeń. Ponadto w Polsce prowadzone są programy ochronne, polegające na wieszaniu koszy wiklinowych, które uszatki wykorzystują jako miejsca do gniazdowania.

Fitogeografia

Sowa uszatka jest gatunkiem ptaka drapieżnego z rodziny sów. Jej fitogeografia, czyli rozmieszczenie geograficzne związane z występowaniem roślinności, jest ściśle powiązana z jej habitatem i dostępnością pożywienia. Sowa uszatka występuje w następujących regionach:

• Leszno;
• Poznań;
• Wrocław (jej największa ilość);
• Warszawa.

Etymologia nazwy – Asio otus

Asio

\”Asio\” pochodzi od greckiego słowa \”Ἀσίων\”, które oznacza \”sowę.\” W taksonomii ptaków jest to rodzaj, który obejmuje kilka gatunków sów, w tym sowy uszatki.

Otus

\”Otus\” to również łacińskie słowo, które w tym kontekście odnosi się do sowy uszatki. Nazwa ta jest związana z charakterystycznymi piórami na głowie sowy uszatki, które przypominają uszy, choć nie są one związane ze słuchem, ale stanowią element ozdobny i maskujący.

Ostatecznie nazwa naukowa \”Asio otus\” odnosi się do gatunku sowy uszatki i odzwierciedla jej charakterystyczne cechy związane z wyglądem, w tym \”uszkami\” na głowie.

---

Źródła:

1. Uszatka zwyczajna, \”Wikipedia\” [2023.10.26].
2. P.W.: Uszatka zwyczajna – jak żyje i wygląda sowa uszata?, \”Przygody Przyrody\” [2023.10.26].
3. J. Kowalski: Internetowy atlas ptaków. Kraków 2017.
4. Uszatka, \”Stowarzyszenie ochrony sów\” [2023.10.26].

---

Oprac. Wiktoria Mierzwa, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International