Renifer – najbardziej charyzmatyczny ssak zamieszkujący Amerykę Północną [KP]

Renifer – gatunek ssaka z rodziny jeleniowatych (Cervidae). Renifer jest przedstawicielem rodziny jeleniowatych. W Europie inaczej nazywany jest renem, a w Ameryce Północnej – karibu. Jest to jedyne zwierzę z rodziny jeleniowatych, u którego zarówno samce, jak i samice mają szeroko rozłożone, nierównomiernie rozgałęzione poroże.

Charakterystyka

Masa ciała reniferów wynosi od 55 do 318 kg, natomiast długość ciała 150–230 cm. Wysokość w kłębie obu płci dochodzi do 120 cm. Mają gęste owłosienie, z długą grzywą na szyi. Sierść zapewnia dobrą ochronę przed mrozem. Kolor futra zależny jest od podgatunku, regionu występowania, płci i pory roku; obejmuje barwy od ciemnobrązowej po niemal białą. U obu płci występuje okazałe poroże, nieco mniejsze u samic i u młodych. Samce zrzucają poroże zaraz po rui u samic. Główne różnice między przedstawicielami poszczególnych podgatunków przejawiają się w różnicach niektórych wymiarów czaszki i reszty szkieletu, budowie poroża oraz w zachowaniu.

Ekologia

Pożywienie

Renifer jest roślinożerny – zjada trawy, mchy, liście krzewów, byliny i porosty, zwłaszcza chrobotki, a także niektóre grzyby. Porosty szczególnego znaczenia nabierają w zimie. W razie niemożności zdobycia pożywienia wskutek grubej i twardej pokrywy śniegu renifery mogą wędrować na zadrzewione obszary, by zjadać porosty z drzew.

Drapieżniki

Różne drapieżniki intensywnie polują na renifery, a nadmierne polowania prowadzone przez ludzi na niektórych obszarach, przyczyniają się do spadku populacji. Orły przednie polują na cielęta – są najbardziej wydajnymi łowcami na terenach wycieleń. Rosomaki porywają nowonarodzone cielęta lub rodzące krowy, a także (rzadziej) osłabione dorosłe osobniki. Niedźwiedzie brunatne i polarne polują na renifery niezależnie od ich wieku, ale, podobnie jak rosomaki, najczęściej atakują słabsze zwierzęta, takie jak cielęta i chore osobniki, ponieważ zdrowe dorosłe renifery zazwyczaj są w stanie prześcignąć niedźwiedzia. Wilk szary jest najskuteczniejszym naturalnym drapieżnikiem dorosłych zwierząt; zabija je w dużych ilościach, szczególnie w okresie zimowym. Niektóre stada wilków szarych, a także pojedyncze niedźwiedzie grizzly w Kanadzie, mogą podążać za danym stadem reniferów i utrzymywać się z niego przez cały rok.

Rozmnażanie

Ruja trwa od października do listopada. Występuje poligynia; jeden samiec zapładnia kilka samic. Ich liczba różni się w zależności od ekotypu karibu; w Kanadzie jest to od mniej niż 5 do ponad 20. Notowana długość ciąży jest wysoce zmienna, wynosi 203–240 dni. Porody odbywają się zwykle w maju i czerwcu; u reniferów z północnych części zasięgu samice cielą się później, niż te z południa. Porody przebiegają synchronicznie: w danym stadzie 90% młodych rodzi się w okresie 5–15 dni. Po około 45 dniach życia młode żywią się głównie pokarmem innym, niż mleko matki, które jednak nadal spożywają. Cielęta są narażone na drapieżnictwo; zależnie od regionu występowania, śmiertelność w pierwszym roku życia może osiągać 14–77%, a w okolicach o wysokim zagęszczeniu wilków szarych (Canis lupus) i grizli (Ursus arctos horribilis) dochodzi do 90%.

Zachowanie

Wiosenna migracja prowadzi karibu z zimowego pasma z powrotem do miejsc wycielenia. Korzystanie z tradycyjnych miejsc wycielenia jest podstawą definiowania stad reniferów. Renifery są stadne, a największe grupy, które mogą liczyć dziesiątki tysięcy, można znaleźć w miesiącach letnich. Uważa się, że takie zachowanie przynosi pewną ulgę w przypadku nękania komarów i pasożytniczych owadów z rodziny gzowatych.

Renifery znane są z pokonywania ogromnych dystansów – wędrują na odległości większe niż jakikolwiek inny ssak lądowy. W ciągu roku mogą przemierzać ponad 5000 kilometrów, z intensywnymi migracjami wiosną i jesienią. Mogą osiągać prędkość 80 km/h.

Bitwy

Wraz z nadejściem chłodniejszej pogody, grupy stają się mniejsze, ale renifery mogą się ponownie gromadzić podczas rykowiska i migracji jesiennej. Byki walczą z konkurentami, aby uniemożliwić im rozmnażanie się z samicami na ich terenie. Większość potyczek jest krótkich, ale zdarzają się poważne bitwy, które mogą skutkować obrażeniami lub śmiercią. Większość reniferów zimuje na terenach leśnych, gdzie warunki śniegowe są korzystniejsze. Renifery są w stanie zlokalizować pokarm pod śniegiem, najwyraźniej dzięki swojej zdolności wyczuwania jej. Aby sięgnąć po pokarm, przednimi nogami kopią zagłębienia. Dominujący samiec często uzurpuje sobie prawa do dołków wykopanych przez podległe mu osobniki.

Komunikacja

Renifery komunikują się między sobą za pomocą dźwięków, a także bodźców wizualnych, chemicznych i dotykowych. Mają dobry węch, co pozwala im znaleźć pożywienie zakopane głęboko pod śniegiem. Zakres widma odbieranego przez oko renifera obejmuje także ultrafiolet.

Ochrona

IUCN od 2015 uznaje renifera tundrowego za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable). Wcześniej uchodził za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Na decyzji zaważył znaczny (40% w badanym okresie) spadek liczebności globalnej populacji. Spośród północnoamerykańskich podgatunków najmniej liczną populacja wyróżniał się renifer mały (R. tarandus pearyi). W 2004 jego liczebność wynosiła około 2000 osobników.

Dojrzałość płciowa

Dojrzałość płciową renifery osiągają w wieku 16-17 miesięcy, jednak rzadko rozpoczynają wtedy rozród. Samice zwykle kopulują pierwszy raz w wieku 28-41 miesięcy; samce zaczynają się rozmnażać z powodzeniem w wieku 4-5 lat.

Kultura

Renifery miały ciągnąć sanie św. Mikołaja. Renifer nie jest zwierzęciem w pełni udomowionym przez człowieka, ale wszechstronnie wykorzystywanym m.in. przez Samojedów, Lapończyków, Tunguzów jako zwierzę juczne, wierzchowe, pociągowe, dostarczające mleka, mięsa, skór, kości i rogów. Karibu nie zostały nigdy w pełni udomowione. Mięso półdzikich norweskich reniferów cechuje wyższa zawartość witaminy B12, żelaza, cynku i selenu, niż norweska wołowina, baranina, jagnięcina, wieprzowina i drób.

Pokrewne gatunki ssaków

1. Łoś euroazjatycki (Alces alces)
2. Sarna europejska (Capreolus capreolus)
3. Daniel zwyczajny (Dama dama)
4. Jeleń szlachetny (Cervus elaphus)
5. Jeleń wschodni (Cervus nippon)
6. Jelonek czubaty (Elaphodus cephalophus)
7. Aksis czytal (Axis axis)
8. Mulak białoogonowy (Odocoileus virginianus)
9. Jeleniec białowargi (Przewalskium albirostris)
10. Huemal peruwiański (Hippocamelus antisensis)
11. Aksis bengalski (Axis porcinus)

---

Źródła:

1. Renifer tundrowy, „Wikipedia” [2023/10/29]
2. Renifer tundrowy, „ZooWrocław” [2023/10/29]
3. Karibu, „Ekologia” [2023/10/29]
4. Renifer tundrowy, „Animalia.bio” [2023/10/29]
5. Rangifer tarandus, „OdjechaneZwierzątka” [2023/10/29]

---

Oprac. Klaudia Pakos, Kraków 2023/10/29,  CC BY 4.0 Attribution 4.0 International