Panda wielka (Ailuropoda melanoleuca) – niedźwiedź bambusowy [KG]

Panda wielka należy do rodziny niedźwiedziowatych, jest dużym ssakiem drapieżnym. Panda była zaliczana kiedyś do rodziny ssaków szopowatych, ale badania genetyczne wykazały, że ma więcej wspólnego z niedźwiedziami. Najbardziej zbliżonym do pandy wielkiej niedźwiedziem, jest gatunek niedźwiedzia andyjskiego. Pandy wielkie zazwyczaj żyją samotnie, zasiedlają teren około 5 km, na którym poszukują pożywienia(pędów bambusów). Drapieżniki są najbardziej aktywne o świcie i zmierzchu.

Występowanie i środowisko

Panda wielka zamieszkuje łańcuchy górskie położone w prowincjach Syczuan, Gansu i Shaanxi w Chińskiej Republice Ludowej. Klimat, w którym żyje, jest zimny i wilgotny. Na wysokości 1600–2000 m n.p.m. rośnie las liściasty, w którym niektóre rośliny nie tracą liści na zimę. Panda odwiedza czasami te okolice, zwłaszcza w okresie wzrostu młodych pędów bambusa. Na wysokości 2000–2600 m n.p.m. występuje las mieszany, powyżej zaś, do wysokości 3600 m n.p.m., rośnie las iglasty. Kolejne piętra roślinności to roślinność alpejska, nagie skały oraz strefa wiecznych śniegów, lecz panda nie przekracza granicy lasów iglastych. Jej siedliska występują na wysokości 2500–3200 m n.p.m. Schodzi ona regularnie do wysokości 2000 m n.p.m., a niżej – rzadko. Poszycie wszystkich lasów, w których występuje panda, jest utworzone przez bambusy. Zarośla bambusowe, będące dla pandy jednocześnie i kryjówką, i – przede wszystkim – źródłem pokarmu, są chronione przez wysokie drzewa. Coraz więcej lasów tworzących środowisko pandy jest wycinanych przez ludzi pod pola uprawne.

Wygląd

Wymiary:

• Wysokość w kłębie: 60–80 cm,
• Długość ciała: 1,2–1,5 m (głowa i tułów),
• Długość ogona: 12–13 cm,
• Masa ciała: 75–115 kg samce; samice lżejsze o 10%–20%.

Futro pandy – białe lub żółtawe z czarnymi obwódkami – pozwala kamuflować się zwierzęciu w półcieniu bambusowego poszycia. Sierść stanowi także doskonałą ochronę przed zimnem. Długość włosów wynosi 3–10 cm, zależnie od okolicy ciała. Futro jest nasączone wydzieliną łojową i chroni pandę przed deszczem i śniegiem. Głowa pandy jest okrągła, krótka, szeroka i masywna. Jarzmowe łuki są bardzo silnie wykształcone, dzięki czemu stanowią dobre miejsce przyczepu dla mięśni żuchwowych. Panda nie porusza ani wargami, ani uszami, aby zamanifestować agresję. Panda ma 40 zębów: siekacze  3/3, kły  1/1, przedtrzonowe 4/4 lub 3, trzonowce 2/3. Zęby uległy przystosowaniu do spożywanego pokarmu – zęby trzonowe i tylne przedtrzonowe mają szerokie powierzchnie trące. Dwie czarne obwódki wokół oczu pandy sprawiają, że trudno jest zobaczyć ich wyraz. Źrenice są pionowo ustawione, przez co przypominają źrenice kotów. Wnętrze przełyku jest pokryte wytrzymałą, zrogowaciałą wyściółką, żołądek zaś wyposażony jest w grube ściany mięśniowe, chroniące go przed ostrymi odłamkami łodyg bambusowych. Kończyny przednie pandy wyposażone są w „szósty palec”, ruchliwy i przeciwstawny do pozostałych. Powstał on na skutek rozwoju jednej z kości nadgarstka. Wyposażony jest w dodatkową opuszkę na powierzchni podeszwowej łapy. Dzięki temu przystosowaniu łodygi bambusa nie wyślizgują się pandzie z łap.

Panda jest zwierzęciem stopochodnym, porusza się w charakterystyczny sposób, z łapami zwróconymi do wewnątrz i nisko opuszczoną głową.

Potrafi stawać na tylnych łapach, nie umie jednak poruszać się w tej pozycji. Ponadto czasami kłusuje lub galopuje. Wspina się na drzewa.

Systematyka

Zoolodzy mieli problemy z zakwalifikowaniem pandy wielkiej do odpowiedniej rodziny. Według odkrywcy pandy, ojca Armanda Davida, bez wątpienia była ona niedźwiedziem. Według autora oficjalnego opisu, zoologa Milne-Edwardsa sprawa nie była już tak oczywista, chociaż jego pierwsza publikacja z roku 1872 skłaniała się jeszcze ku niedźwiedziom. W roku 1901 jednak panda została umieszczona w rodzinie szopowatych, do której należała także panda mała. Oba gatunki różnią się znacznie od siebie, lecz zamieszkują te same lasy i żywią się bambusem. W 1964 roku badając anatomię pandy wielkiej stwierdzono, że pomimo tego, iż jej narządy rozrodcze przypominają bardziej układ rozrodczy szopa niż niedźwiedzia, ma ona wystarczającą liczbę cech, by zakwalifikować ją do niedźwiedziowatych. Niektórzy naukowcy proponowali jednak, by zakwalifikować pandę wielką i małą do osobnych rodzin, które byłyby usytuowane pomiędzy szopowatymi i niedźwiedziowatymi. W roku 1985 amerykańska ekipa przeprowadziła badania molekularne, dzięki którym określono, że panda wielka jest bliższa niedźwiedziom, niż jakiejkolwiek innej rodzinie drapieżnych.

Tryb życia

Pandy zwykle żyją samotnie. Zajmują one rewir o powierzchni 4-6,5 km². Wędrują po swoim terytorium w poszukiwaniu nowych pędów bambusa powoli, aby oszczędzać energię. Najbardziej aktywne są o świcie i zmierzchu, lecz spotyka je się także w nocy i w dzień. Terytoria samców i samic są jednakowej wielkości. Są to niewielkie powierzchnie porównywalne do terytoriów niedźwiedzia brunatnego. Pandy jednak nie przemierzają regularnie całego terytorium. Dorosłe samice zachowują odstęp między swoimi terytoriami, który wynosi około 30 ha, natomiast samce nie wahają się zbliżyć do innego przedstawiciela gatunku podczas swoich wędrówek. Komunikują się czasami za pomocą głosów, szczególnie w okresie rozrodczym, kiedy to zwierzęta te stają się hałaśliwe. Komunikują się także poprzez sygnały węchowe. Mają one ukryte pod krótkimi ogonami dwa gruczoły okołoodbytowe, którymi znaczą drzewa na swoim terytorium. Zachowanie to dotyczy przede wszystkim samców. Znaki te pozostawiane są zwykle na drogach, którymi przechadza się panda, rzadziej na granicach terytorium. Czasami zwierzęta te zostawiają także na tych samych drzewach ślady pazurów. Pandy rzadko przebywają razem. W pary łączą się jedynie w okresie reprodukcji. Jedynie młode, które nie osiągnęły jeszcze dojrzałego wieku, dzielą chwilowo to samo terytorium.

Pokarm

Głównym pożywieniem pandy jest bambus. Od listopada do marca je wyłącznie liście i młode łodygi, zawierające mniej błonnika i więcej składników odżywczych, od kwietnia do czerwca zjada także starsze łodygi, natomiast od lipca do października prawie wyłącznie liście. Bambus nie jest jedynym pożywieniem pandy. Zjada ona także inne rośliny trawiaste, a czasami nawet ryby, gryzonie, jajka, miód lub szczekuszki a nawet kozie lub jelenie mięso. Jej układ pokarmowy nie jest jednak tak dobrze przystosowany do wegetariańskiej diety, panda trawi bowiem jedynie 17% zjadanego bambusa (zwierzęta roślinożerne trawią 80% zjadanego jedzenia). Dlatego też panda poświęca 16 godzin dziennie na zdobywanie pożywienia.

Rozmnażanie

Okres rozrodczy rozpoczyna się wiosnę, wówczas samce z samicami spotykają się. Razem są prze okres około dwóch dni, wówczas w tym czasie dochodzi między mini wielokrotnie do kopulacji. Kiedy jedną samicą, zainteresuje się kilku samców, dochodzi między mini do bójek, najsilniejszy zdobywa samicę. Ciąża pandy wielkiej trwa maksymalnie około 160 dni, w sierpniu rodzą się młode osobniki, zazwyczaj jedno potomstwo. Gdy rodzą się bliźniaki, niestety jedno jest przez samice odrzucane i skazane na śmierć (dzieje się tak tylko w naturalnych warunkach, ponieważ wysoka liczba młodych rodzących się w niewoli spowodowana jest dodatkową inseminacją po pokryciu ), w bardzo słabo zaawansowanym stadium rozwoju. Prawdopodobnie u pand wielkich tak jak u niektórych ssaków odmiennych gatunków występuje zjawisko opóźnionej implantacji zarodka. Na czas porodu samica szuka dla siebie bezpiecznego schronienia, najczęściej w jamie skalnej, bądź w spróchniałym starym drzewie. Pandzie rzadko udaje się odchować więcej niż jedno młode, ponieważ młode pandy wielkie same nie dadzą rady przeżyć.

Zagrożenia i ochrona

Od połowy XX w. panda była symbolem zagrożonych wyginięciem gatunków. W 1970 r. na wolności żyło już tylko 1000 pand. Dzięki wspólnej pracy rządu Chin, WWF oraz lokalnych społeczności udało się zatrzymać wymieranie tych pięknych zwierząt. W ciągu 40 lat populacja pandy zwiększyła się o 80%, do 1860 osobników. Dzięki temu Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) zmieniła stopień zagrożenia wyginięciem dla pandy wielkiej. Status w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych został obniżony z kategorii „gatunek zagrożony” do „narażony” na wyginięcie.

---

Źródła:

1. Panda Wielka – \” Drapieżniki.pl\” [2023.10.28]
2. 10 zaskakujących faktów o pandzie wielkiej – \”WWF\” [2023.10.28]
3. Panda Wielka – \”Wikipedia\” [2023.10.28]
4. Panda wielka usunięta z listy gatunków zagrożonych – \”Gazeta Wyborcza\” [2023.10.28]

---

Oprac. Klaudia Gajczak, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International