Palczak madagaskarski – najdziwniejsze i najbrzydsze zwierzę świata [AT]

Palczak madagaskarski nazywany także aj-aj to jedyny żyjący przedstawiciel palczakowatych, którego do niedawna uważano za gatunek wymarły. Przez wielu postrzegany jako najdziwniejsze i najbrzydsze zwierzę świata.  Tubylcy wierzą, że skierowanie przez palczaka najdłuższego palca w kierunku człowieka, zwiastuje szybką i nagłą śmierć.

Ogólne cechy gatunku

Palczak madagaskarski (Daubentonia madagascariensis) jest gatunkiem małpiatki, która w latach przedwojennych została uznana za wymarły gatunek, lecz w latach 60-tych została na nowo odkryta. Obecnie nadal grozi wyginięcie tego gatunku. Ten mały ssak jest bardzo pożyteczny, ponieważ szuka w korze drzew szkodników, które wyciąga długim środkowym palcem. Palczak madagaskarski żyje przeważnie od 20 do 25 lat. Prowadzą samotniczy tryb życia, jednak czasami mogą żyć w grupach składających się z 2-3 osobników. Ssaki unikają spotkań tej samej płci, samice wobec siebie są bardziej agresywne niż samce.

Charakterystyka gatunku

Wygląd

Ciało palczaka jest wielkości kota. Ma dużą głowę z wielkimi uszami i krótkim pyskiem, długie i chwytne palce we wszystkich kończynach i duży, puszysty ogon, podobny do ogona wiewiórki. Jego ubarwienie jest ciemno szaro brązowe. Ciało pokryte dość długim włosiem – widoczne są wystające włosy ościste. Krótkie i jasne włosie otacza głównie pysk. Jego trójkątne, zaokrąglone uszy nie są owłosione. Ma różowy nos i żółto-pomarańczowe oczy. Aj – aj osiąga wagę od 2 do 3 kilogramów.

Cechy wyróżniające

Charakterystyczna cechą palczaka jest: długi, cienki palec środkowy, zakończony haczykowatym pazurem. to właśnie od niego wzięła się nazwa zwierzęcia. Palec ten służy mu do opukiwania pni drzew – głównie bambusa i wyciągania owadów i ich larw przez szczeliny, które wygryza swoimi długimi, stale rosnącymi siekaczami. Następną cechą wyróżniającą palczaka wśród naczelnych, jest trzecia powieka (błona migawkowa), która występuje również u ptaków i jaszczurek. Błona ta powoduje, że duże oczy palczaka są stale wilgotne i chronione przed zanieczyszczeniami, w czasie gdy aj-aj wygryza otwory w drewnie.

Występowanie

To gatunek endemiczny, czyli występujący na ograniczonym obszarze, charakterystyczny wyłącznie dla danego miejsca lub regionu i niewystępujący nigdzie indziej. Palczaki zamieszkują przede wszystkim północno-zachodnią i wschodnią część wybrzeża Madagaskaru. Pojedyncze stanowiska tych zwierząt są zlokalizowane niemal na całej wyspie, z wyjątkiem najsuchszych terenów południowych. Zamieszkuje też wyspy należące do Republiki Madagaskaru – Aye-Aye i Nosy Mangabe. Na swoje siedliska wybiera lasy deszczowe (pierwotne i wtórne), lasy liściaste, lasy górskie i obszary rolnicze: plantacje trzciny cukrowej, kokosów, mango i liczi. Jest też spotykany w zaroślach i namorzynach.

Tryb życia

Jest największym z ssaków naczelnych prowadzącym nocny, samotniczy tryb życia. Porusza się bardzo wolno, ale w panice ucieka przed światłem. Obudzony, sprawia wrażenie nieprzytomnego. Ze względu na nocny tryb życia, oczy palczaka mają błonę odblaskową, która odbija światło i poprawia skuteczność widzenia przy słabym oświetleniu. Jedynym potencjalnym drapieżnikiem, który poluje na palczaki jest fossa – największy ze ssaków drapieżnych występujących na Madagaskarze. Mimo, że palczaki większość czasu spędzają w koronach drzew, potrafią sprawnie poruszać się po ziemi. To zwierzęta terytorialne. Przy czym warto zaznaczyć, że zakres terytorium tej małpiatki jest uzależniony od płci. Samce uznają za swój teren obszar o powierzchni 100–200 ha, natomiast samice zadowalają się mniejszą przestrzenią, najczęściej od 30 do 50 ha. W celu wyznaczenia jego granic, osobniki męskie i żeńskie ocierają się o gałęzie i w ten sposób pozostawiają na nich swój zapach. To sygnał ostrzegawczy dla innych przedstawicieli tego gatunku, komunikujący „nie wchodź, bo zostaniesz zaatakowany”.

Odżywianie

Dieta palczaka składa się z różnych pokarmów. Żywi się głównie:

• larwami owadów
• owocami
• nasionami kanarecznika madagaskarskiego
• nektarem z pielgrzana madagaskarskiego
• niektórymi grzybami

Palczaki żerują również na plantacjach palm kokosowych, liczi i mango.

Jest jedynym naczelnym, który używa echolokacji do znalezienia pożywienia.
Przemieszczając się wzdłuż gałęzi, szybko uderza po niej środkowym palcem – do 11 razy na sekundę. Swoimi ogromnymi uszami, które kieruje do przodu, słucha dźwięków, które odbijają się od drzewa. Wyjątkowe czucie skóry środkowego palca pozwala mu wykryć różniące się od siebie drgania powierzchniowe, bez tłumienia ich dźwięków. Gdy usłyszany dźwięk wskazuje, że aj-aj znajduje się nad pustą przestrzenią wyżłobiona przez owada, swoimi długimi siekaczami zdziera kawałki kory, aż dostanie się do ofiary. Następnie w powstały otwór wsadza trzeci palec i wydobywa larwę. Stukanie środkowym palcem służy palczakowi także do oceny zawartości mleka w kokosie i ustalenia, w którym punkcie poziom mleka pozwala na przebicie skorupy orzecha.

Palczak jako zły omen

Upiorny wygląd małpiatki nie działa na jej korzyść, o czym świadczą lokalne legendy. Tubylcy wierzą, że skierowanie przez palczaka najdłuższego palca w kierunku człowieka, zwiastuje szybką i nagłą śmierć. Aj-aj są także uznawane za zły omen. Utożsamia się je z demonami i uważa się, że są zwiastunem zniszczenia upraw. Na szczęście nie wszyscy tak myślą, co potwierdza fakt, że palczak madagaskarski doczekał się nawet roli w filmie. Małpiatkę aj-aj znamy z filmu Madagaskaru, a jest nią Maurice, służący króla Juliana. Stworzono również wiersz na temat palczaków:

Puk puk puk, puk puk puk,
ciemną nocą słychać stuk.
Długim palcem palczak puka,
tłustych larw pod korą szuka.
A gdy znajdzie smaczny kąsek
to uśmiecha się pod wąsem.  […]

---

Źródła:

1. Palczak madagaskarski, „Wikipedia” [2023.10.28].
2.  A. Białek: Palczak madagaskarski: występowanie, tryb życia, odżywianie, rozmnażanie i rozwój, \”National Geographic Polska” [2023.10.28].
3. Palczak madagaskarski, \”dapieżniki.pl\” [2023.10.28].
4. Ciekawostki o palczaku madagaskarskim, \”ciekawostki.online\” [2023.10.28].
5. Poznajcie palczaka madagaskarskiego. Zwierzę idealne na Halloween, \”TVN Meteo\” [2023.10.28].
6. Palczak, [w]:Wierszyki z Czerwonej Wyspy, \”dwakosy.pl\”

---

Oprac. Agata Tondos, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International