Olbrzymy Ziemi: Tajemnice Słonia Afrykańskiego [AK]

Słoń afrykański – gatunek ssaka z rodziny słoniowatych (Elephantidae), największe współcześnie żyjące zwierzę lądowe. Wcześniej uznawany za jeden gatunek wraz ze słoniem leśnym (Loxodonta cyclotis). Zwierzę stadne, zamieszkuje afrykańską sawannę, lasy i stepy. W starożytności wykorzystywane jako zwierzęta bojowe.

 Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1797 roku niemiecki przyrodnik Johann Friedrich Blumenbach nadając mu nazwę Elephas africanus. Miejsce typowe to rzeka Oranje, Południowa Afryka.

Nie rozpoznano żadnych podgatunków, chociaż rozmiar, wygląd i kość słoniowa różnią się w zależności od regiony występowania. Trwa również debata czy L. cyclotis jest odrębnym gatunkiem czy podgatunkiem L. africana, częściowo dlatego, że rozróżnienie tych dwóch taksonów jest niezgodne z koncepcją gatunku biologicznego (hybrydy pomiędzy tymi dwoma gatunkami są zdolne do samodzielnego rozrodu).

Etymologia

1. Loxodonta: gr. λοξος loxos „krzywy, ukośny”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”.
2. africana: łac. Africanus „Afrykańczyk, afrykański”, od Africa „Afryka”.

Morfologia

Długość ciała (włącznie z trąbą i bez ogona) 600–750 cm, długość ogona 100–150 cm, wysokość w kłębie samic 260 cm (maksymalnie 300 cm), samców 320 cm (maksymalnie 400 cm); masa ciała samic 2800 kg (maksymalnie 4600 kg), samców 6000 kg (maksymalnie 10000 kg). Uszy sięgają do 1,5 m długości. Wykorzystywane są do termoregulacji (chłodzenia). Trąba służy do oddychania, wąchania, picia i „kąpieli”, jak również do zbierania pożywienia i zrywania gałęzi z wyższych partii drzew. Jest zakończona dwoma palczastymi wyrostkami. Zęby tworzą cztery łuki trzonowców, po jednym z każdej strony szczęki. Mają długości 30 cm i każdy z nich składa się ze zrośniętych 4 zębów. Wraz ze ścieraniem się przednich zębów wyrastają od tyłu kolejno następne, które zastąpią zużyte. Mogą odrastać w całości nawet 6 razy. Tzw. ciosy to przedłużone siekacze, rosną w ciągu całego życia zwierzęcia.. Spodnia strona stóp jest miękka i delikatna, dzięki czemu zwierzę mimo olbrzymiej masy może poruszać się bezszelestnie. Skóra jest pomarszczona, pokryta szczątkowym owłosieniem. U młodych słoni pokryta jest rzadkimi grubymi włosami. Słoń afrykański jest większy od słonia indyjskiego (azjatyckiego).

Występowanie

Słoń afrykański zasiedlał kiedyś całą Afrykę. Rzymianie sprowadzali go do swych cyrków z gór Atlasu. Dziś żyje od 12 stopnia szer. geogr. północnej do 20 stopnia szer. południowej w liczbie ok. 20 0000 osobników. Licznie występuje w Sudanie, we wschodniej Afryce i w Kongo. Spotkać go można jeszcze w Rodezji, a niemal całkowicie został wyniszczony w RPA. W górach może dochodzić do 2000 m n.p.m. Według niektórych źródeł znane są takie podgatunki słonia afrykańskiego, jak zachodnie, wschodnie i południowe, inne wyróżniają 2 główne: zamieszkujący sawanny oraz mniejszy, żyjący w gąszczu puszczy tropikalnych.

Komunikacja

Jeśli słonie stracą ze sobą kontakt wzrokowy w buszu, dają znać o sobie przy pomocy głębokich, chrapliwych odgłosów. Pochodzą one z nosa (trąby), gardła. Kiedy tylko słoń dostrzeże niebezpieczeństwo, informuje o tym swoich towarzyszy nagle milknąc.

Konflikty między pojedynczymi osobnikami rozstrzygane są na ogół w sposób pokojowy. Zwierzę stojące niżej w hierarchii stada ustępuje zazwyczaj stojącemu wyżej, kiedy tylko dostrzeże, że ten wykonuje niebezpieczne gesty, takie jak zwijanie trąby czy wzbijanie tumanów kurzu. W takich chwilach można też usłyszeć charakterystyczne dla słoni trąbienie. Gesty te wykonywane są także dla odstraszenia przeciwnika.

Odżywianie

Słoń afrykański jako roślinożerca łamie gałęzie, zrywają krzewy i kępy traw, zjadają soczyste, młode pędy, czasami wygrzebują też korzenia. Lubi owoce i jeśli nie może dosięgnąć ich trąba, łamią całe drzewa. Czyni to w ten sposób, że głową naciskają pień,a nogami równocześnie zapierają się mocno o ziemię. Nieraz odwiedza plantacje bananów, kukurydzy itp., gdzie czynią tym większe szkody, że czego nie zjedzą, to połamią i stratują. W ciągu dnia słoń zjada od 200 do 400 kg pokarmu, co zmusza niektóre osobniki do żerowania blisko 20 ha na dobę. Każde stado trzyma się na ogół stałych żerowisk i wodopojów, między którymi wydeptuje stałe ścieżki.

Tryb życia

Poza niektórymi starymi samcami samotnikami, słoń afrykański tworzy stada złożone z samic i samców w różnym wieku. Stada trzymają się razem. Noc przesypiają ukryte między drzewami i krzewami, żerują rano i po południu, a najgorętsze godziny dnia spędzają na odpoczynku w cieniu drzew, najchętniej na brzegu rzeki lub jeziora. Z nadejściem świtu stado słoni udaje się na pastwisko, wędrując zwykle gęsiego, tam rozprasza się i każdy osobnik żeruje pojedynczo.Słoń afrykański porusza się szybko (do 40 km/h), stąpa cicho i nadzwyczaj delikatnie na czubkach palców. Chętnie tarza się w piasku lub trze energicznie o pnie drzew, aby pozbyć się pasożytów. Ssak często kąpie się, spędzając w wodzie długie godziny, lub polewa się wodą za pomocą swej trąby. W przypadku suszy rozgrzebuje głęboko grunt, aby dostać się do wody, gdyż na pragnienie jest bardzo mało wytrwały.Podobnie jak wśród ludzi są prawo- i leworęczni, tak też wśród słoni spotyka się osobniki chętniej posługujące się jednym z ciosów, co łatwo zaobserwować po stopniu jego zużycia.

Rozmnażanie i rozwój

U słonia afrykańskiego ciąża trwa 20-21 miesięcy, z reguły rodzi się jedno młode, które w chwili urodzenia ma 90 cm wzrostu i waży około 90 kg. Już po 6 miesiącach życia zaczyna jeść pokarm roślinny. Właściwe rozmiary ciała osiąga po 2 latach, ale z matką pozostaje przez 3 lata. Matka z młodymi powodują najwięcej szkód na terenach uprawnych, ponieważ przychodzą tam żerować w nocy. Jest to sprzeczne z obyczajami słoni, które z reguły unikają pól uprawnych, a żerują wyłącznie w dzień.

Ochrona i zagrożenia

Gatunek ten jest zagrożony wyginięciem – przypisuje się mu bardzo wysokie ryzyko wymarcia w stanie dzikim w niedalekiej przyszłości. Ma status EN w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych.

---

Ciekawostki

Popularnie nazywane kły u słoni afrykańskich są tak naprawdę siekaczami. Największy zanotowany siekacz słonia afrykańskiego miał 350 cm długości i ważył 107 kg.

Słoń potrzebuje 100 litów wody dziennie. Najpierw wciąga około 4 litrów do trąby, a potem wtryskuje ją sobie do pyska. Pokarm też podaje do pyska przy pomocy trąby. Dzienna porcja pokarmu to 200 kg.

Informacje dodatkowe

• Słonie afrykańskie są uważane za zwierzęta obdarzone wysoką inteligencją. Mózg słonia waży ok. 6000 g.
• Przeciętna długość życia słonia wynosi około 65–70 lat w stanie dzikim i do 80 lat w niewoli. Notowano przypadki słoni osiągających ponad 80 lat.
• Najstarsze skamieliny słoni afrykańskich pochodzą ze środkowego pliocenu.
• Mimo że słoń afrykański jest właściwie zwierzęciem sawanny, potrafi przystosować się do innych warunków, dzięki czemu może żyć na obszarach położonych na południe od Sahary. Osiedla się jednak tylko tam, gdzie znajdują się źródła wody pitnej i miejsca do kąpieli.
• Największy zarejestrowany cios słonia mierzył 3,1 m i ważył niemal 105 kg

Synonimy

W literaturze można spotkać następujące synonimy dla określenia nazwy tego gatunku:

• Elephas africana Blumenbach, 1797
• Loxodonta cyclotis Matschie, 1900

Pokrewne gatunki ssaków

Słoń leśny (Loxodonta cyclotis)

---

Źródła:

• Słoń afrykański, \”Wikipedia\” [2023.10.29].
• Słoń afrykański, medianauka.pl, 2015-11-23.
• Słoń afrykański (Loxodonta africana), ekologia.pl [2023.10.29].

---

Oprac. Aleksandra Kotlarz, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International