Kobra królewska – gatunek jadowitego węża z rodziny zdradnicowatych. [MK]

Kobra królewska jest największym z jadowitych węży. Stosownie do rozmiarów wytwarza dużą ilość silnego jadu, typowego dla kobr. Świetnie pływa i wspina się po drzewach.

Występowanie

Jej siedliskiem są gęste górskie lasy oraz bambusowe dżungle, lubi także osiedlać się opodal strumieni i bajorek. Występuje na obszarze Bangladeszu, Mjanmy, Kambodży, Indii, Indonezji, Laosu, Tajlandii, Wietnamu, zachodniej Malezji, południowych Chin i na Filipinach. Kobra królewska preferuje głównie pierwotne lasy tropikalne, lasy namorzynowe i bambusowe zarośla. Spotykana jest również w lasach gospodarczych i na skrajach lasów. Notowana jest na wysokościach przekraczających nawet 2000 m. n.p.m. Rzadko znajdowana jest na plantacjach palmy oleistej i herbaty, choć prawdopodobnie na tych obszarach są to jedynie relikty z zanikających populacji.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1836 roku duński zoolog Theodore Cantor, nadając mu nazwę Hamadryas hannah. Jako miejsce typowe odłowu holotypów Cantor wskazał „Sunderbun” (Sunderbans, Bengal Zachodni, wschodnie Indie) i „dżunglę niedaleko Kalkuty”. Jedyny przedstawiciel rodzaju Ophiophagus utworzonego w 1864 roku przez brytyjskiego zoologa Alberta Günthera.

Etymologia

Nazwa rodzajowa– jedzący węże. Epitet gatunkowy pochodzi od nazwy nimf mieszkających na drzewach w mitologii greckiej (ze względu na nadrzewny styl życia kobry królewskiej).

Kaptur

Kobry posiadają na szyi rodzaj kaptura, który rozpościerając się w chwili zagrożenia czyni węża pozornie większym i groźniejszym dla przeciwnika. Często na kapturze widnieje charakterystyczny rysunek okularów lub koła.

Tryb życia

Gatunek zarówno naziemny jaki i nadrzewny. Dobrze pływa. Prowadzi głównie dzienny tryb życia, choć spotykana jest także w nocy. Jest rzadkim gatunkiem. Największym zagrożeniem dla kobry jest człowiek, zabijający ją dla mięsa, skóry oraz jadu (stosowanych w medycynie ludowej), a także dla kolekcjonerstwa. Istotnym zagrożeniem są również kolizje drogowe oraz degradacja siedlisk. Gatunek narażony na wyginięcie.

Rozród

Samica po zniesieniu jaj przykrywa je opadłymi liśćmi i rozmaitymi odpadami. Potem opiekuje się nimi, owinięta wokół gniazda. Wykazuje w tym czasie bardzo dużą agresję i jest niebezpieczna dla przechodzących w pobliżu zwierząt i ludzi. Niedługo przed wykluciem młodych, matka opuszcza gniazdo, aby nie ulec pokusie zjedzenia własnego potomstwa.

Pożywienie

Kobra królewska jest mięsożerna. W głównej mierze żywi się kręgowcami (innymi gadami – w tym własnym gatunkiem, ptakami oraz ssakami).

Zaniepokojona podnosi przednią część ciała. Jej jad jest bardzo silny i niebezpieczny dla człowieka. Bez pomocy medycznej jej ukąszenie może doprowadzić do śmierci w ciągu 15-30 minut.

W sytuacji zagrożenia kobra wybiera ucieczkę, jednakże gniazdująca samica jest bardzo agresywna i może atakować nieprowokowana.

Jad

Jad wydzielany jest przez parzyste gruczoły znajdujące się po bokach głowy, które są łączone z zębami jadowymi za pomocą kanalików. Wstrzykiwanie jadu do ciała ofiary odbywa się poprzez skurcz mięśni otaczających gruczoły. Kobra nie zawsze używa jadu – jest dla niej bardzo cenny, czasami więc kąsając, nie aplikuje trucizny. Takie przypadki zdarzają się jednak rzadko i nazywane są „suchymi ukąszeniami”. Człowiek, który został zaatakowany, przy braku pomocy medycznej może umrzeć w ciągu kwadransa. Śmierć następuje w wyniku porażenia mięśni oddechowych. Ból odczuwany w przypadku dostania się jadu do organizmu może nastąpić po fakcie samego ukąszenia, ze względu na opóźnioną reakcję komórek.

Jad na zwierzętach

Jednym ukąszeniem potrafi nawet zabić dorosłego słonia (śmierć następuje po 3 godzinach). Kobra królewska przejawia dużą napastliwość i jest znacznie agresywniejsza od innych kobr. Jad kobry królewskiej nie zabija przedstawicieli własnego gatunku, spowodowane jest to wrodzoną odpornością.

Zachowanie i postawa ciała

Kobra atakuje w obronie własnej, kiedy jest niepokojona podczas posiłku lub w okresie godowym. W razie niebezpieczeństwa (kobra plująca i czarna szyja) rozpylają krople jadu w skoncentrowanej wiązce w oczy zbliżającego się napastnika.

• Typową postawą polegającą na uniesieniu do góry około 1/3 ciała jest pozycja obronna. Kobra balansuje wówczas uniesioną częścią ciała w prawo i w lewo lub do przodu i do tyłu, zależnie od oddechu i bardzo szybko wysuwa język.
• Rozłożenie kaptura na karku wskazuje, że gad chce onieśmielić agresora i jest przygotowany do obrony.
• Kiedy kobra rozszerza kaptur na karku, nie unosząc ciała, znaczy to, że się boi i jest gotowa do ucieczki.

Status i zagrożenia

Jest gatunkiem rzadkim i z kolejnymi latami jej liczebność maleje. Nie podjęto jednak jeszcze decyzji o nadania jej statusu zagrożenia. Ze względu na to, iż kobra królewska jest w swojej faunie niemalże na szczycie łańcucha pokarmowego, zagrożenia wynikające z agresji innych zwierząt są bardzo małe. Obecnie największym zagrożeniem dla tego węża jest działalność człowieka – wiele z tych gadów ginie pod kołami samochodów. Inną przyczyną coraz niższej liczebności kobry królewskiej jest niszczenie jej naturalnego środowiska.

Zaklinanie węży

W Indiach można się spotkać ze spektaklem „zaklinania” węży. Najczęściej wykorzystywanym wężem w tym rytuale są węże z rodziny zdradnicowatych. Spektakl „zaklinania” przybiera dramatyczny wygląd, kiedy podrażniona kobra, podobnie do innych węży w takim stanie, napina skórę w okolicy szyi za pomocą żeber, tworząc w ten sposób tarczę. Kobra wprowadzona zostaje w ten stan poprzez nagłe zdjęcie pokrywy kosza, w który się znajduje. Przestraszony wąż prostuje się i wyczekuje z napiętą tarczą. Zaklinacz gra rytmiczną melodię, kiwając się na boki, wąż zaś podążą za jego ruchami przygotowany do ewentualnego ataku.

---

Kamila Misiuda, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International

---

1. Kobra królewska \”Wikipedia\” [2023.10.30]
2. Kobra królewska \”Animalia\” [2023.10.30]
3. Kobra królewska \”ZOONews\” [2023.10.30]