Jaskółka dymówka – niewielki ptak wędrowny z rodziny jaskółkowatych

Jaskółka dymówka, dymówka (Hirundo rustica) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny jaskółkowatych. Zamieszkuje niemal całą Eurazję (z wyjątkiem północnych krańców), część północnej Afryki i prawie całą Amerykę Północną.

Występowanie

Zamieszkuje rozległe obszary na kuli ziemskiej – niemal całą Eurazję (prócz północnych krańców), część północnej Afryki i prawie całą Amerykę Północną. Zimuje w południowej i południowo-wschodniej Azji, północnej Australii i niektórych wyspach Oceanii, w subsaharyjskiej Afryce, Ameryce Środkowej i większej części Ameryki Południowej. Pojedyncze osobniki notowano także w Antarktyce.

W Polsce bardzo liczny ptak lęgowy, najliczniejszy z trzech występujących tu gatunków jaskółek. Wędrowny na duże dystanse, jego przyloty są od kwietnia do końca maja, powroty na zimowiska od września do października. Najdłużej zwlekające do migracji osobniki widywano jeszcze w listopadzie. Nie stwierdzono prób zimowania (prócz pojedynczego przypadku). W Polsce spotyka się jej gniazda w całym kraju przy zabudowaniach. W górach dolatuje do 1000 m n.p.m. W Europie Środkowej to jedyna jaskółka, która ma wydłużone, zewnętrzne sterówki.

Podgatunki

Wyróżnia się osiem podgatunków H. rustica, zamieszkujących odpowiednio:

• dymówka, dymówka zwyczajna (H. rustica rustica) – Europa, zachodnia i środkowa Azja, północna Afryka; zimuje głównie w Afryce Subsaharyjskiej, również w Azji Południowej;
• H. rustica transitiva – Liban, Syria, Izrael i Jordania;
• H. rustica savignii – Egipt (Dolina i Delta Nilu);
• H. rustica gutturalis – wschodnie Himalaje po Półwysep Koreański i Japonię, wschodnie i południowe Chiny oraz Tajwan; zimuje w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej na południe po północną Australię;
• H. rustica tytleri – południowo-środkowa Syberia; zimuje we wschodnich Indiach i Azji Południowo-Wschodniej;
• H. rustica saturata – wschodnia Syberia; zimuje w Azji Południowo-Wschodniej;
• H. rustica mandschurica – północno-wschodnie Chiny; zimuje w Azji Południowo-Wschodniej;
• dymówka amerykańska (H. rustica erythrogaster) – Ameryka Północna od Alaski i Kanady po południowy Meksyk; zimuje od środkowego Meksyku przez Amerykę Środkową po większość Ameryki Południowej.

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Dorosły samiec jaskółki dymówki podgatunku nominatywnego H. r. rustica mierzy 17-19 cm, w tym 2-7 cm wydłużonych zewnętrznych piór ogonowych. Rozpiętość skrzydeł wynosi 32-34,5 cm, a waga 16-22 g. Jest to smukły, niewielki, niebiesko-czarny ptak o ceglastoczerwonym czole i podgardlu. Silnie wcięty ogon, skrzydła dość długie i wąskie, ostro zakończone. Wierzch czarny z granatowym połyskiem, na piersi czarna obwódka, tej samej barwy obwódka na szyi. Mały, czarny dziób. Nogi drobne, czarne. Na spodniej stronie ogona białe plamy. Słaby dymorfizm płciowy – obie płci ubarwione jednakowo, samice mają jedynie nieco krótsze zewnętrzne sterówki, niebieskie górne partie ciała i pas piersiowy są mniej błyszczące, a podbrzusze jaśniejsze.

Przedstawiciele podgatunków H. r. transitiva i H. r. savignii mają rdzawy brzuch i węższą lub wręcz niewidoczną obrożę na piersi. Od podobnej jaskółki oknówki odróżnia się dymówkę po wąskich, długich skrajnych sterówkach i całkowicie ciemnym wierzchu ciała.
Jest wielkości wróbla, choć ma dużo smuklejszą sylwetkę. Bardzo łatwa w obserwacji w trakcie chwytania owadów nad łąkami lub jeziorami.

Głos

Chociaż śpiewają obie płcie, śpiew samic został opisany dopiero niedawno. Ostrzega przed niebezpieczeństwem krótkim i wysokim „ciwit ciwit”. Śpiew świergoczący, miękki, przerywany charakterystycznym terkotem.

Zachowanie

Większość dnia spędza w powietrzu, bo to tam znajduje dla siebie pożywienie. W tym czasie przelatuje wiele kilometrów. Lata zwinnie, szybko (prędkość przelotowa dymówki wynosi ok. 32 km/h, choć może dojść nawet do 90 km/h, pozwala jej to w trakcie wędrówek pokonywać ponad 300 km na dzień), często nisko nad ziemią, robiąc w powietrzu nagłe zwroty i przekręcając się na boki.

Chętnie odpoczywa na drutach lub antenach. Prawie nigdy nie siada na ziemi – jedynie w czasie budowy gniazda, po to aby zebrać błoto jako budulec. Pije wodę, zniżając lot nad rzeką lub jeziorem, uderzając brzuszkiem o powierzchnię wody i chwytając rozbryzgujące się krople. Jesienią gromadzi się w stada, liczące nawet 30 tysięcy osobników. Nocuje wtedy w trzcinach. Rusza w migrację na południe we wrześniu i październiku.

Jest ptakiem bardzo odważnym wobec potencjalnych wrogów. Gdy w locie widzi przechodzącego kota, podnosi głos alarmowy, podlatuje do niego i próbuje szturchać pazurami. Robi tak wiele razy, dopóki kot nie odejdzie. Zachowanie raczej nie spotykane u innych ptaków jej wielkości. Gdy widzi jakiegoś ptaka drapieżnego żywiącego się ptakami, również próbuje go przepędzić. Grupa dymówek wznosi się wysoko i z wielką prędkością pojedyncze osobniki podlatują do drapieżnika, chcąc trącić go pazurami.

Środowisko

Pierwotnymi siedliskami tego ptaka były rozległe stepy z pasącymi się na nich dużymi ssakami kopytnymi, które skupiały wiele owadów. Gatunek uległ silnej synantropizacji, występuje niemal wyłącznie w pobliżu ludzkich siedzib. Głównym środowiskiem życia są więc wsie i przedmieścia.

Najliczniejsze populacje notuje się w krajobrazach rolniczych, które urozmaicają większe zbiorniki wodne, a zwłaszcza tam, gdzie dodatkowo wypasa się stada zwierząt hodowlanych. W takich warunkach osiąga największe zagęszczenia dochodzące nawet do 50 par lęgowych przypadających na 10 ha badanej powierzchni. Gnieździ się w oborach, stajniach, chlewach, na strychach itp.

Status i ochrona

IUCN uznaje dymówkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, w oparciu o szacunki BirdLife International dla Europy z 2015 roku, wstępnie ocenia się na 290–487 milionów dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy.

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście ptaków Polski dymówka została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC). Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja dymówki na terenie kraju liczyła 1 742 000 – 2 213 000 par lęgowych.

Negatywnie na populacje jaskółek dymówek wpływa zarówno modernizacja rolnictwa, jak i duże straty na zimowiskach w Afryce. Tam bowiem poluje się na nie w celach kulinarnych.

---

Źródła:

1. Andrzej G. Kruszewicz, Ptaki Polski, Warszawa 2007;
2. Karel Štastný, Ptaki śpiewające, Warszawa 1993;
3. Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik; Warszawa 2009;
4. Dymówka, \”Wikipedia\”, [18.10.2023]

---

Martyna Kotlarska, CC By 4.0 International 2019