Gil zwyczajny (pyrrhula pyrrhula)

Gil zwyczajny (pyrrhula pyrrhula) to śpiewający ptak neognatyczny, czyli charakteryzuje się ruchomym podniebieniem i zredukowaniem niektórych kości. Gile zwyczajne zostały sklasyfikowane jako ptaki z rzędu wróblowatych z rodziny łuszczakowatych, będące podrodziną łuskaczy.

Podgatunki

• Gil zwyczajny (P. pyrrhula pyrrhula) – północna, południowo-środkowa i wschodnia Europa do centralnej Syberii.
• Gil siwy (P. pyrrhula cineracea) – zachodnia Syberia i północno-wschodni Kazachstan do wschodniej Syberii i północno-wschodnie Chiny.
• Gil czerwonolicy (P. pyrrhula griseiventris) – Wyspy Kurylskie i północna Japonia.

Występowanie

Zamieszkuje północną Europę i Azję aż po Kamczatkę i Japonię. Poza tym spotkać go można w północnej Turcji i Iranie. Nie zamieszkuje regionów śródziemnomorskich.
Za swój biotop gil zwyczajny wybiera wilgotne i bardzo gęste bory iglaste i lasy mieszane. Częściowo osiadły, ale wiele ptaków migruje zimą bardziej na południe, koczując w miejscach występowania pokarmu. Tylko populacje gnieżdżące się strefie tajgi na północy Europy i Azji migrują regularnie w rejony leżące w niższych szerokościach geograficznych na obu kontynentach. Przeloty od marca do kwietnia i od października do listopada. Spotkać go można w ogrodach, parkach, sadach i na cmentarnych zadrzewieniach iglastych. Unika otwartych terenów i bezdrzewnych pól. Zimą zwracają uwagę nieliczne stadka pięknie ubarwionych samców, którym towarzyszą skromniej ubarwione samice, gdy pojawiają się na obrzeżach siedlisk ludzkich. Wiosną i latem gile skryte są w leśnej gęstwinie i nie zwracają na siebie uwagi. Potem przestają się kryć. W poszukiwaniu pokarmu mogą odwiedzać różne siedliska, a nawet śródmieścia dużych miast czy karmniki.

Gil zwyczajny występuje w Polsce przez cały rok na nizinach i pogórzach, choć nie jest on bardzo liczny. Przez 200 lat na terenie Polski gile odbywały lęgi prawie wyłącznie w górach. Na pozostałym obszarze niegdyś tylko zimował, ale co najmniej od początku XX wieku zasięg jego występowania się rozszerzał, a liczebność wzrastała. W Polsce zasiedla tereny nierównomiernie. Najczęściej widywany w kraju w okresie zimowym, gdy w stadach na drzewie szuka owoców. W okresie lęgowym trudno go zobaczyć, gdyż staje się wtedy skrytym ptakiem. Jesienią pojawiają się osobniki z północno-wschodniej Europy, gdyż dla nich zima tam jest zbyt surowa. Pozostają dość licznie w parkach, lasach i ogrodach północno-wschodnich regionów oraz w górach do kwietnia.

Tryb życia

Gil zwyczajny prowadzi częściowo osiadły tryb życia, część populacji migruje zimą w poszukiwaniu pokarmu. Żeruje w stadach na drzewach i krzewach, zimą także na ziemi. Poziom płochliwości zależny od pory roku, wiosną bardzo skryty, ostrożny, płochliwy, zimą jego zachowanie się zmienia na korzyść obserwatorów.

Cechy gatunku:

Gil jest większym osobnikiem niż wróbel, jego ciało od czubka dzioba po kraniec ogona mierzy około 17 cm. Gil zwyczajny ma okrągłe ciało, waży do 25. gramów. W okresie lęgowym bardzo skryty, natomiast zimą jest stosunkowo mało płochliwy i daje się obserwować z dość bliska (nawet 0,5 m). To ptak ostrożny i mało ruchliwy.

Wygląd

Głowa gila jest dość duża, a jej wierzch pokrywają pióra wybarwione na czarno. Oczy gila zwyczajnego są brązowe. Dziób ptaka jest krótki i ma kształt stożka, poza tym jest gruby i mocny. Skrzydła gila są barwy czarnej z wyraźną białą pręgą biegnącą po skosie. Skrzydła są długie, ich rozpiętość sięga 27. cm. Krępą sylwetkę podkreśla wydatna pierś w kolorze żywej czerwieni. Nogi gila zwyczajnego są brązowe, długi ogon jest niebieskoczarny, a kuper biały.

Dymorfizm płciowy

Dymorfizm płciowy jest mocno zaznaczony, choć obie płci są jednakowej wielkości. U samca policzki i pierś jaskrawoczerwona, grzbiet niebieskawopopielaty. U samicy pierś bledsza, brązowo-różowa, grzbiet brązowoszary. Młode podobne do samic, z szarobrązowym brzuchem, ale bez czarnej czapeczki i z beżową, a nie białą, pręgą na skrzydle. Ubarwienie dorosłe zyskują dopiero po jesiennym pierzeniu.

Śpiew

Głos gila zwyczajnego nie jest głośny. Dźwięki te przybierają formę cichego pogwizdywania i ćwierkania. Często pogwizduje: diu, diu, diu lub cicho wyćwierkuje dy lub ryr. Poza tym u gili występuje nieczęste u innych ptaków zachowanie – śpiewają również samice.

Pożywienie

Głównie nasiona drzew i krzewów leśnych, np. dzikiej róży. Z owoców jarzębiny chętnie wydłubuje pestki. Wiosną odżywia się pączkami drzew, młodymi pędami. Bardzo rzadko zjada nasiona chwastów, ponieważ niepewnie się czuje na cienkich łodyżkach. Bardzo chętnie zjada nasiona klonu. Po okresie lęgowym chętnie żywią się takimi suchymi i mięsistymi owocami jak jagody, owoce leśne – nasiona pokrzyw, łobody, jarzębiny, głogu, dzikiej róży, jaworu, czereśni, brzozy, olchy, dębu, buka, szczawiu i innych roślin, które ściągają je do parków i ogrodów. W odróżnieniu od drozdów i pokrzewek gile zatem nie interesują się mięsistą częścią owoców, ale ukrytymi w nich nasionami.

Okres lęgowy:

Wyprowadza 2 lęgi w ciągu roku od maja do lipca. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo

W sąsiedztwie jezior, strumieni i górskich potoków. Przeważnie na drzewku iglastym w gęstwinach, zwłaszcza świerkowym, jałowcowym i jodłowym. W rozwidleniu bocznej gałęzi na wysokości 1,5–6 m nad ziemią, dobrze osłonięte. Składa się z suchych gałęzi, łodyg, korzonków, mchów, liści i traw tworząc czarkę.

Jaja

W maju składa 4–5 jaj różnobiegunowych, wydłużonych o tle bladoniebieskim z nielicznymi plamkami w kolorze czerwonym lub brązowym, o średnich wymiarach: 22,2 mm długości i 15,1 mm szerokości.

Wysiadywanie

Od zniesienia ostatniego jaja trwa od 12–14 dni i jest wykonywane tylko przez samicę. Po wykluciu oboje partnerzy karmią swoje potomstwo. Pisklęta, gniazdowniki, przebywają w gnieździe przez okres ok. 2 tygodni. Jeszcze przez pewien czas pozostają pod opieką rodziców (najczęściej samca). Gdy skończy się okres lęgowy opuszczają tereny gniazdowania leżące w iglastych borach średnich i wyższych położeń górskich i przelatują na niziny i pogórza, gdzie łatwiej jest o zdobycie pokarmu. Gile na wolności dożywają nawet do 15 lat (na podstawie obrączkowania szacuje się, że czasem nawet 17 lat).

Ochrona

IUCN uznaje gila za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 35–70 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy.

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC).

 

---

Źródła:
1.Gil zwyczajny, \”Wikipedia\” [2023.10.18]
2.Gil zwyczajny – jak wygląda, ile żyje, co je, opis gatunku, \”Zoonews\” [2023.10.18]

---

Wiktoria Wójtowicz, CC By 4.0 International, 2019