Efa piaskowa – niewielki gatunek pustynnego i jadowitego węża [EGS]

Efa piaskowa (Echis carinatus) – gatunek jadowitego węża z rodziny żmijowatych. Mimo niepozornego wyglądu i niewielkich rozmiarów, określa się ją jednym z najniebezpieczniejszych węży na świecie. Jest bardzo jadowita, agresywna i szybka w ataku. Odpowiada za największą liczbę ukąszeń i wypadków śmiertelnych związanych z ukąszeniami.

Wygląd

Stanowi najmniejszy członek tzw. Indyjskiej Wielkiej Czwórki. Długość węża dla dorosłych osobników wynosi od 40 cm do nawet 80 cm. Głowa oddzielona jest od reszty ciała, z krótkim i zaokrąglonym pyskiem. Ogon bardzo krótki (5-6 cm długości). 25-39 rzędów łusek grzbietowych. Charakterystyczna budowa łusek, powoduje wydawanie dźwięku przypominającego piłę (stąd i angielska nazwa węża, Saw – Piła) w sytuacji gdy wąż jest zagrożony i pociera nimi o siebie.

Podstawowym kolorem ubarwienia są różne odcienie:

• szarego,
• brązowego,
• oliwkowego.

Dodatkowo łaty w równie stonowanych kolorach od brązowawych do brudno czerwonego, żółtego. Grzbiet nakrapiany jest jasnymi plamami. Na głowie charakterystyczny białawy wzór w kształcie krzyża.

Występowanie

Ma największy zasięg występowania spośród żmijowatych. Ten niezwykle niebezpieczny gatunek występuje głównie na subkontynencie Indyjskim oraz na terenie Ghany, Kamerunu, Ugandy, Kenii, na Półwyspie Arabskim oraz w centralnej i południowo-zachodniej części Azji.

Biotop

Klimat, w którym występuje w naturze sprawia, że większość dnia spędza w ukryciu chroniąc się przed gorącem. Aktywna głównie o zmierzchu i w nocy. Za dnia ukrywa się przed przegrzaniem pod skałami, w szczelinach skalnych. Czasami też zakopuje się w piasku (często pozostawiając nad powierzchnią tylko głowę). Podczas wilgotnych nocy jak i po deszczach przejawia swoją największą aktywność.

Gatunek potrafi się wspinać po krzakach, kaktusach. Wspinaczka jest głównie ratunkiem z terenów zalewowych, gdy pada deszcz. Odnotowano podczas takich opadów nawet po kilkanaście osobników, skoncentrowanych na jednym krzewie/kaktusie. Odnajdywana na szeregu różnych typów podłoża jak i wysokości. Jak przystało na węża pustynnego, sposób lokomocji odbiega od typowego wzorca. Tzw. Sidewinding polega na szybkim przemieszczaniu się bokiem, gdzie styczność z rozgrzanym podłożem wąż ma tylko w dwóch punktach, na których podtrzymuje całe swoje ciało. Taki sposób podróży chroni węża przed poparzeniem od nagrzanego podłoża, ułatwia pokonywanie wydm, jest szybszy i ekonomiczny energetycznie. Osobniki z północnych rejonów zapadają w hibernację.

Biologia i ekologia

Tryb życia

Przeważnie występuje na piaszczysto-kamienistych i porośniętych skąpą roślinnością półpustyniach, jednak spotykana też jest na pustyniach, stepach i sawannach. Na niektórych obszarach występuje masowo. Jest aktywna nocą, w dzień kryje się w norach, szczelinach skalnych lub pod kamieniami. Na piasku sposób poruszania się jest charakterystyczny dla węży piaskowych, mianowicie porusza się bokiem do podłużnej osi ciała. Często zagrzebuje się w podłożu.

W razie zagrożenia Efa piaskowa zwija się w kłębek, chowa głowę oraz pociera ciasno splecionymi bokami o siebie. W czasie pocierania, łuski wydają odstraszający szelest.

Odżywianie

W naturze żywią się małymi gryzoniami, jaszczurkami, żabami, pisklętami pustynnego ptactwa, a także bezkręgowcami jak, np. skorpiony, owady. Skład potencjalnego pożywienia zależny od regionu w którym Efa piaskowa występuje. W terrarium, gdzie podstawą diety są gryzonie, możemy urozmaicić dietę, np. o gekona. Młode węże doskonale polują na świerszcze, karaczany, które są dobrym uzupełnieniem ich menu.

Rozród

Populacja indyjska jest jajożyworodna. W Północnych Indiach, łączenie w pary odbywa się zimą. Mioty na świat z takich łączeń przychodzą zazwyczaj w miesiącach, od kwietnia do sierpnia. Samica wydaje przeciętnie 3 do 15 młodych węży. Rekordowy miot dał 23 młode węże. Wielkość młodych po narodzeniu – 11 do 16 cm. Gatunek, zależnie od populacji hibernuje bądź nie. Nawet w obrębie jednego kraju, np. północne obszary Pakistanu – węże zapadają w sen zimowy podczas gdy w części cieplejszej, południowej, zimowanie praktycznie nie występuje.

Cechy szczególne

Wąż w spoczynku zwija się w ósemkę, z głową ułożoną centralnie. Sprężony kręgosłup w ciele działa jak sprężyna, pozwalając wężowi na błyskawiczny atak bez przygotowania, precyzję i natychmiastowy powrót do pozycji wyjściowej, z której gotów jest zaatakować ponownie. Jest to szybko irytujący się wąż i nadpobudliwy. Najmniejszy ruch w pobliżu może być dla niego prowokacją do ataku. Mimo restrykcyjnej gospodarki zasobów jadu wśród węży jadowitych, Efa piaskowa w przypadku ataku, chętnie korzysta z jadu, który posiada. Wiele ukąszeń ludzi nastąpiło nocą po nastąpieniu na węża lub postawienie stopy w jego pobliżu. Także ukąszenia w górne partie ciała nie należą do rzadkości.

Jadowitość

Wąż potrafi jednorazowo wyprodukować 18-72 mg hemolitycznego jadu. Przy czym dawka śmiertelna dla człowieka wynosi ok 3-5 mg, podczas gdy Efa piaskowa jednorazowo jest w stanie wstrzyknąć 12 mg jadu. Ilość produkowanego jadu zależna jest od podgatunku jak i miejsca jego występowania (różne specyfika pokarmu na który poluje). Samice mają jad o większym potencjale niż samce. Anty-koagulacyjna specyfika jadu prowadzi do poważnych następstw zdrowotnych lub śmierci nawet w przeciągu kilkunastu godzin. Śmiertelność wynosi 90% pokąsanych bez podania surowicy i około 20% (niektóre źródła podają nawet 30) przy podaniu surowicy.

Często pozorny brak zewnętrznych objawów po ukąszeniu, nie umniejsza potencjału jadu którym wąż dysponuje. Do typowych objawów po ukąszeniu należy:

1. silny ból,
2. swędzenie,
3. opuchlizna,
4. rozległe krwotoki wewnętrzne,
5. plucie krwią,
6. krwawienie z nosa,
7. krew w moczu,
8. ostra niewydolność nerek, z którą wiąże się brak oddawania moczu.

W szczególnych przypadkach do objawów dochodzi rozprzestrzenianie się bólu z miejsca ukąszenia na rozległe obszary ciała, powstawanie pęcherzy jak i postępująca nekroza tkanek. Jak najszybsze podanie surowicy po ukąszeniu, nawadnianie organizmu (ustne i dożylne) i dializa nerek, stają się niezbędne do przeżycia.

---

Źródła:

1. Efa piaskowa, \”Wikipedia\” [2023.10.29]
2. Echis carinatus, \”terrarium.com.pl\” [2023.10.29]
3. Efa piaskowa, \”Media Nauka\” [2023.10.29]

---

Oprac. Emilia Sroczyńska, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International