Czapla siwa (Ardea cinerea) – największa czapla lęgowa w Polsce [MP]

Czapla siwa jest ptakiem z rodziny czaplowatych. W rodzinie czaplowatych opisano dotychczas 64 gatunki. Są to ptaki wodne, do niedawna uważane za spokrewnione z bocianowymi jednak badania genetyczne pokazały, że bliżej im do pelikanowych. Ten duży i ciekawy ptak wodny pojawia się w Polsce w sezonie lęgowym i tylko na północnym-zachodzie kraju można go spotkać przez cały rok.

Wymiary i wygląd

Czapla siwa (Ardea cinerea), znana również jako szara czapla, jest gatunkiem dużego ptaka wodnego z rodziny czaplowatych (Ardeidae). Dorosłe osobniki osiągają:

• długość ciała od 90 do 105 cm,
• rozpiętość skrzydeł wynoszącą od 155 do 175 cm,
• masa ciała od 1 do 2,3 kg.

Mają charakterystyczną szarą sierść, długie nogi i długi, ostro zakończony dziób. Długość ogona wynosi od 16 do 18,5 cm, a długość dzioba to 111-125 mm.

Występowanie

Środowisko

Czaple siwe gniazdują na wysokich drzewach, często w pobliżu wody, w miejscach zwanych czaplińcami. Są to kolonie, w których gromadzą się liczne ptaki. Czaple siwe są również gatunkiem waloryzującym ostoje ptaków, co oznacza, że ich obecność ma duże znaczenie dla ochrony przyrody. W Polsce czaple siwe są nielicznymi ptakami lęgowymi.

Zasięg występowania

W Eurazji występuje wyspowo (oprócz Dalekiej Północy) od Wysp Brytyjskich przez Norwegię i Finlandię po Sachalin, Mandżurię oraz Indie i Cejlon, oraz wyspowo Afryka poza Saharą, a także Aldabra i Komory. Północne populacje wędrowne, zimują od Azji Południowej i do Afryki na południe od Sahary, wschodnie również nad Morzem Śródziemnym. Sporadycznie zalatuje na Grenlandię, Svalbard, Antyle i do Ameryki Południowej. Jako ptak towarzyski tworzy wtedy liczne grupy.

Występowanie w Polsce

W Polsce ptaki na zachodzie kraju osiadłe, ich liczbę ocenia się na 9000 – 10 000, a czaplińców na ok. 250. Częściej widywane są w pasie polskich jezior – Pojezierze Mazurskie, Pomorskie, Gnieźnieńskie, czyli na północy i zachodzie. Nie ma ich w górach. Największa kolonia tych czapli znajduje się koło Szczecina w rezerwacie „Kurowskie Błota”, gdzie przebywa ok. 950 par, przy czym liczebność ta co roku się zmienia, na co wpływ ma wymiana gniazd, różna zasobność w pokarm i zmienna liczba osobników osiedlających się po powrocie z zimowisk. Podczas łagodnych zim więcej osobników pozostaje w kraju (podobnie jak inne populacje europejskie), nad dużymi, niezamarzającymi zbiornikami wodnymi. Przeloty w marcu–kwietniu i sierpniu–wrześniu.

Pożywienie

Czaple siwe są mięsożerne i żywią się różnymi gatunkami ryb, płazów, owadów i drobnych ssaków. Polują na swoje ofiary, stojąc nieruchomo w wodzie lub powoli poruszając się w poszukiwaniu zdobyczy. Ich długi dziób pozwala im na precyzyjne złapanie ryby lub innego małego zwierzęcia.

W trakcie polowania czapla siwa brodzi w wodzie majestatycznie i powoli, aby nie płoszyć ryb. Stoi także na jednej nodze, cierpliwie wypatrując ryb, a gdy jakaś wypłynie na mieliznę, szybkim wyrzutem dzioba chwyta ją i połyka.

Tryb życia i zachowanie

Ptak dzienny, ale najbardziej aktywna jest o świcie i o zmierzchu. Jest ostrożnym ptakiem. Zazwyczaj widywany pojedynczy osobnik albo kilka ustawionych w linii wzdłuż brzegu, gdy wypatrują zdobyczy. W trakcie polowania długo pozostaje w bezruchu, nawet kilka godzin.

Lot jest ociężały i powolny, ale ptak ten potrafi nagle zwinnie zanurkować na gniazdo albo żerowisko.

W trakcie lotu szyja wciągnięta, przybiera esowaty kształt, skrzydła łukowato wygięte. Broniąca się czapla bardzo szybko i celnie atakuje oczy wroga.

Głos

W locie odzywa się donośnym „frank”, przy gnieździe skrzeczy i skomle. Młode w gnieździe kwiczą podobnie do prosiąt.

Rozmnażanie

Ważnym aspektem życia czapli siwej jest ich rozmnażanie. Samce i samice tworzą pary na całe życie. Gniazdo czapli siwej to duże konstrukcje z gałęzi i trzcin, umieszczone na drzewach lub krzewach. Samica składa zazwyczaj od 3 do 5 jaj, które są wysiadywane przez oboje rodziców przez około 25 dni. Po wykluciu się piskląt, rodzice karmią je przez około 6-7 tygodni, aż staną się samodzielne.

Pisklęta

Wykluwają się niedołężne, pokryte srebrzystym puchem. Karmione są rybkami. Pisklęta są ogrzewane nawet 3 tygodnie po wykluciu się, a w późniejszym okresie rodzice często zaglądają do gniazda, aby pilnować młodych. Pisklęta zachęcają rodzica do nakarmienia, szarpiąc go za dziób. Pokarm zostaje zwrócony na dno gniazda. Oboje rodzice opiekują się młodymi. Pozostają one w gnieździe przez około 2 miesiące. Młode potrafią latać po 6–8 tygodniach, ale przez pewien czas wracają jeszcze do gniazda. Po całkowitym usamodzielnieniu rozpraszają się po całym kraju. Mogą się rozmnażać już po 2 latach.

Najdłużej żyjąca czapla siwa, której wiek oznaczył człowiek miała 25 lat.

Ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje czaplę siwą za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 790 000 – 3 700 000 osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany. Dawniej, zwłaszcza w Europie, była dotkliwie prześladowana. Obecnie jest niezagrożona i szeroko rozprzestrzeniona.

W Polsce gatunek objęty jest częściową ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC). W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 9000–9500 par. W niektórych miejscach w Polsce liczebność populacji spada przez niszczenie kolonii lęgowych.

Pomimo że czapla siwa (Ardea cinerea) jest klasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) i nie jest zagrożona na skalę globalną, istnieją pewne naturalne zagrożenia, które mogą wpływać na tę ptaków. Oto kilka z nich:

1. Utlenianie siedlisk: Zmiany w środowisku naturalnym, takie jak utlenianie mokradeł, mogą wpływać na dostępność pożywienia dla czapli siwych. Jeśli ich naturalne siedliska zostaną zniszczone lub zanieczyszczone, może to prowadzić do zmniejszenia populacji.
2. Zmiany klimatyczne: Zmiany w klimacie, takie jak wzrost temperatury, zmiany w opadach deszczu i poziomie wód, mogą wpływać na dostępność pożywienia i siedlisk dla czapli siwych. Te zmiany mogą mieć negatywny wpływ na ich zdolność do zdobywania pokarmu i rozmnażania się.
3. Konkurencja o siedliska: Czaple siwe mogą konkurować o siedliska z innymi gatunkami ptaków, zwłaszcza jeśli dostępność odpowiednich siedlisk jest ograniczona. Konkurencja o miejsca lęgowe i pożywienie może wpływać na populację czapli siwych.
4. Drapieżnictwo: Czaple siwe mogą być narażone na drapieżnictwo ze strony innych zwierząt, takich jak lisy, szopy pracze czy ptaki drapieżne. Drapieżniki mogą polować na młode czaple siwe lub kradnąć im pożywienie.

Śmiertelność piskląt bywa ogromna, zwłaszcza wtedy, gdy ludzie lub drapieżne ptaki (np. bielik) niepokoją kolonie lęgowe. Pisklę, które wypadnie z gniazda, nie ma szans na przeżycie. W większości kolonii podłoże jest nie tylko oblepione kałem, ale także usłane resztkami piskląt zjedzonych przez drapieżniki. Wiele młodych czapli ginie w czasie zim, nieustannie krążąc wzdłuż rzek w poszukiwaniu pokarmu.

---

Źródła

[PDF] Ardea cinerea (Czapla siwa) – Ptaki Michal 3 korekta [29.10.2023]
Czapla siwa, Wikipedia [29.10.2023]
Czapla siwa – Lasy Państwowe [29.10.2023]
Ptaki zbiorowisk wodnych – czapla Ardea cinerea – Ornitolog Szczecin [29.10.2023]

---

Oprac. Michał Podraza, Łopoń 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International