Czapla siwa (Ardea cinerea) – gatunek dużego ptaka wodnego

Czapla siwa (Ardea cinerea) gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny czaplowatych (Ardeidae). Zasiedla Europę, Azję i Afrykę. W Polsce nieliczny ptak lęgowy, częściowo osiadły. Nie jest zagrożony. Wyróżnia się cztery podgatunki. Podgatunek Ardea cinerea monicae bywał przez niektórych autorów podnoszony do rangi gatunku.

Środowisko

Środowiskiem życia tego gatunku są płytkie wody przy jeziorach, rzekach i estuariach, trzcinowiska, namorzyny oraz pola ryżowe. Gniazduje zazwyczaj w pobliżu wód słodkich, na wybrzeżach pojawia się tylko zimą. W Eurazji występuje wyspowo (oprócz Dalekiej Północy) od Wysp Brytyjskich przez Norwegię i Finlandię po Sachalin, Mandżurię oraz Indie i Cejlon, oraz wyspowo Afryka poza Saharą, a także Aldabra i Komory. Północne populacje wędrowne, zimują od Azji Południowej i do Afryki na południe od Sahary, wschodnie również nad Morzem Śródziemnym. Sporadycznie zalatuje na Grenlandię, Svalbard, Antyle i do Ameryki Południowej. Jako ptak towarzyski tworzy wtedy liczne grupy.

Występowanie w Polsce

W Polsce ptaki na zachodzie kraju osiadłe, ich liczbę ocenia się na 9000 – 10 000, a czaplińców na ok. 250. Częściej widywane są w pasie polskich jezior – Pojezierze Mazurskie, Pomorskie, Gnieźnieńskie, czyli na północy i zachodzie. Nie ma ich w górach. Największa kolonia tych czapli znajduje się koło Szczecina w rezerwacie „Kurowskie Błota”, gdzie przebywa ok. 950 par, przy czym liczebność ta co roku się zmienia, na co wpływ ma wymiana gniazd, różna zasobność w pokarm i zmienna liczba osobników osiedlających się po powrocie z zimowisk. Podczas łagodnych zim więcej osobników pozostaje w kraju (podobnie jak inne populacje europejskie), nad dużymi, niezamarzającymi zbiornikami wodnymi. Przeloty w marcu–kwietniu i sierpniu–wrześniu.

Pożywienie

Pożywienie bardzo urozmaicone, są to głównie ryby, poza tym drobne ssaki i małe ptaki, żaby, ślimaki, skorupiaki i węże. Potrafi także w locie łapać owady. Zimą na polach szuka myszy, szczurów oraz dżdżownic. Dziennie czapla siwa zjada od 300 do 500 g pokarmu. Zjadane przez nią ryby mają długość 10–25 cm. Potrafi złapać nawet półkilogramowego karpia, nie potrafi go jednak połknąć.

W trakcie polowania czapla siwa brodzi w wodzie majestatycznie i powoli, aby nie płoszyć ryb. Stoi także na jednej nodze, cierpliwie wypatrując ryb, a gdy jakaś wypłynie na mieliznę, szybkim wyrzutem dzioba chwyta ją i połyka.

Wypluwki czapli siwej są mocno sprasowane, mają długość 45–85 mm i szerokość 25–40 mm. Kształt zmienny. Zdobycz połyka w całości albo rozczłonkowaną na duże kawałki. Ryby stanowią podstawę pożywienia, ale zazwyczaj wypluwka zawiera tylko resztki ssaków, czasami ptaków. Składa się głównie z sierści i piór, czasami występują drobne fragmenty kości lub twarde części bezkręgowców. Wypluwki czapli siwej znajduje się pod czatowniami, czasami pod gniazdami.

Status, zagrożenia i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje czaplę siwą za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 790 000 – 3 700 000 osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany. Dawniej, zwłaszcza w Europie, była dotkliwie prześladowana. Obecnie jest niezagrożona i szeroko rozprzestrzeniona.

W Polsce gatunek objęty jest częściową ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski. W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 9000–9500 par. W niektórych miejscach w Polsce liczebność populacji spada przez niszczenie kolonii lęgowych.

Śmiertelność piskląt bywa ogromna, zwłaszcza wtedy, gdy ludzie lub drapieżne ptaki (np. bielik) niepokoją kolonie lęgowe. Pisklę, które wypadnie z gniazda, nie ma szans na przeżycie. W większości kolonii podłoże jest nie tylko oblepione kałem, ale także usłane resztkami piskląt zjedzonych przez drapieżniki. Wiele młodych czapli ginie w czasie zim, nieustannie krążąc wzdłuż rzek w poszukiwaniu pokarmu.

Tropy

Trop: Trop czapli siwej jest asymetryczny, od dużego do niezwykle dużego. Zwykle widoczne są wszystkie palce. Środkowy palec ma długość ponad 75 mm, często przekracza 80 mm. Tylny palec (kciuk) mierzy ponad 50 mm. Pojedynczy trop mierzy 130–170 mm, czasami więcej, szerokość 80–90 mm. Palce II i IV wyraźnie zwrócone w przód. Często pomiędzy palcami III i IV występuje mała, proksymalna błona. Śródstopie stosunkowo małe. Pazury małe i tępe.

Ciąg tropów: Gdy czapla siwa chodzi, tropy układają się w linii prostej i wobec linii środkowej nie tworzą rozkroku. Długość kroku wynosi 500–600 mm, a gdy czapla porusza się bardzo szybko, może przekraczać 1000 mm (rzadko się to zdarza).

Okres godowy

Gniazdo: Gniazduje kolonijnie, gniazdo umieszczone jest na drzewie, czasami, gdy brakuje odpowiednich drzew, w trzcinowiskach. Kolonia lęgowa czapli to czapliniec. Największe polskie kolonie liczą po kilkaset gniazd, najmniejsze – kilka. Największy polski czapliniec znajduje się w rezerwacie „Kurowskie Błota” koło Szczecina. Gniazda składają się z patyków i gałęzi, wyściółkę stanowią liście i trawa, budują je oba ptaki. Czaple siwe często zabierają materiał na gniazdo innym parom. Gniazdo może być wykorzystywane przez kilka lat.

Okres lęgowy

• Jaja: Jaja składane są w liczbie 1–6 (wyjątkowo do 10) w odstępach dwudniowych, czasami co 3–4 dni. Mają błękitną barwę, wymiary 57–61×41–43 mm.
• Wysiadywanie: Wysiadują oboje rodzice, przez 25–26 dni, ale czasami trochę dłużej. Czaple siwe wyprowadzają jeden lęg w roku, przystępują do niego pod koniec marca. Czasami jednak wyprowadzają 2 lęgi.
• Pisklęta: Wykluwają się niedołężne, pokryte srebrzystym puchem. Karmione są rybkami. Pisklęta są ogrzewane nawet 3 tygodnie po wykluciu się, a w późniejszym okresie rodzice często zaglądają do gniazda, aby pilnować młodych. Pisklęta zachęcają rodzica do nakarmienia, szarpiąc go za dziób. Pokarm zostaje zwrócony na dno gniazda. Oboje rodzice opiekują się młodymi. Pozostają one w gnieździe przez około 2 miesiące. Młode potrafią latać po 6–8 tygodniach, ale przez pewien czas wracają jeszcze do gniazda. Po całkowitym usamodzielnieniu rozpraszają się po całym kraju. Mogą się rozmnażać już po 2 latach.

Najdłużej żyjąca czapla siwa, której wiek oznaczył człowiek miała 25 lat.

Źródła:
1. Czapla siwa, \’\’Wikipedia\’\’ [23.10.2023]

Jan Sarzyński CC By 4.0 International, 2023