Rybka bojownik – przepiękna ozdoba akwarium

Bojowniki cieszą się od lat dużą popularnością wśród akwarystów. Zainteresowanie to te rybki zawdzięczają swojej niesamowitej urodzie – mieniące się wszystkimi kolorami tęczy, barwne i imponujące, potrafią być fantastyczną ozdobą każdego akwarium. Rybka bojownik słynie też jako niekłopotliwa w hodowli, a więc odpowiednia dla początkujących akwarystów.

Bojownik wspaniały, bojownik syjamski (Betta splendens) – gatunek słodkowodnej ryby labiryntowej z rodziny guramiowatych. Bywa hodowany w akwariach.

Taksonomia

Uważa się, że nazwa rodzaju – „betta” – pochodzi od malajskiego słowa „ikan betta”, gdzie „ikan” oznacza „ryba”, a „bettah” pochodzi od nazwy starożytnego plemienia wojowników pochodzącego z południowo-wschodniej Azji. Na to określenie mają wpływ walki jakie staczają samce pomiędzy sobą. Drugie słowo – „splendens” określa gatunek i pochodzi z języka łacińskiego od słowa splendidus – wspaniały.

Pierwsze egzemplarze tego gatunku pojawiły się w Europie pod koniec XIX wieku, prawdopodobnie w roku 1874, sprowadzone przez Francuza Carboniera, jednakże jako początek uwzględnia się inną datę – 1892. Wówczas to pojawiły się we Francji, do której trafiły z podległej jej kolonii na Półwyspie Indochińskim. Następnie poznano je w Rosji (Moskwa) i w Niemczech (Berlin). Pierwsze egzemplarze sprowadzone były wówczas pod inną nazwą Betta pugnax (Cantor, 1849). Dopiero badania nad tym gatunkiem przeprowadzone w 1909 przez Charlesa Regana doprowadziły do nadania temu gatunkowi nowej nazwy używanej i uznawanej do dziś Betta splendens.

Występowanie

Bojownik wspaniały pochodzi z Azji Południowo-Wschodniej. Ojczyzną jest Półwysep Indochiński i wody z obszaru dorzecza rzeki Mekong i Menam (Tajlandia, Kambodża, Laos, Wietnam). Spotykany również na Półwyspie Malajskim w pobliżu przesmyku Kra. Introdukowany został w innych krajach (Indonezja, Malezja), jak również na innych kontynentach (w Ameryce Południowej: Brazylii, Kolumbii) i w Ameryce Środkowej (Dominikana). Spotykany też na obszarze Florydy w USA.

W jego południowochińskim biotopie można spotkać go w wodach stojących ubogich w tlen, zarośniętych gęstą roślinnością o spokojnym nurcie, w zalewowych sadzawkach, w małych stawach, kanałach irygacyjnych. Spotykany na polach ryżowych i rozlewiskach. Woda zazwyczaj jest miękka, o pH ok. 5,5 i temperaturze miejscami dochodzącej do 30 °C.

Bojownik wspaniały w swym naturalnym środowisku jest gatunkiem narażonym na wyginięcie. Ma to związek z degradacją jego naturalnych siedlisk w wyniku przekształcania gruntów rolnych i terenów miejskich, zatruwaniem ziemi sztucznymi chemikaliami.

Dokładny opis bojownika

W formie dzikiej gatunek w zależności od miejsca, z którego pochodzi, posiada ubarwienie czerwone lub zielone. Dzika forma bojownika wspaniałego występująca w Tajlandii posiada krótkie płetwy i jest skromnie ubarwiona, dorasta do 5 cm długości. W naturalnym środowisku jednak trudno już go spotkać. Formę długopłetwą zaobserwowano w roku 1900 na terenie Tajlandii. Nazwano ją wówczas pla kat khmer (ryby pochodzące z kraju Khmerów), czyli z terenów Kambodży. Zdaniem prof. W. Ladigesa długopłetwa forma powstała w wyniku krzyżówki dwóch dziko żyjących gatunków, pierwsza występująca na pograniczu Birmy i Laosu z inną odmianą występującą na terenie Tajlandii.

Do Europy forma długopłetwa, tzw. bojowniki kambodżańskie, dotarła w roku 1926. W rozpowszechnieniu popularności tego gatunku duży wkład mieli dwaj badacze G. Dunkker i H.M. Smith. Opisali oni w publikowanych swoich artykułach wiele wiadomości o zachowaniu i biologii rozrodu tego właśnie gatunku.

Charakterystyka

Ciało wydłużone, cylindrycznego kształtu. Płetwa grzbietowa długa i wysoka, zaopatrzona w jeden lub dwa promienie twarde i 10 promieni miękkich. Zajmuje prawie połowę powierzchni grzbietu. Płetwy piersiowe i brzuszne są wąskie i wydłużone. Płetwa odbytowa posiada 2-5 promieni twardych i 21-26 promieni miękkich. Płetwa ogonowa jest w kształcie wachlarzowym, zaokrąglona. Usta grube skierowane ku górze. Uzębiona i mocna szczęka. Aktywność przejawia się w ciągu dnia.

Od 5 tygodnia życia u bojownika rozwija się dodatkowy narząd oddechowy tzw. labirynt (narząd błędnikowy), dzięki któremu może oddychać powietrzem atmosferycznym. Jest rozszerzeniem komory skrzelowej wyposażonym we własne mięśnie. Z tego powodu bojownik wspaniały może przebywać w wodach ubogich w tlen.

Długość ciała 6 -7 cm. Bojowniki przeciętnie żyją około 2 lat. Na długość ich życia duży wpływ ma temperatura wody.

 

Ubarwienie samca jest różnorodne – brunatne, zielone, czarne, czerwone, niebieskie. Samiec ma większe, wydłużone i ostro zakończone płetwy. U samic płetwy są krótsze i zaokrąglone, jej barwy i kształt ciała są mniej okazałe niż u samca. Czasem zauważalne są też u niej poziome lub pionowe pasy określające nastrój i stan zdrowia ryby. Pysk samca jest szeroko zakończony, samica posiada pysk bardziej spiczasty. Barwy samicy są skromniejsze, na brązowo-żółtym tułowiu widoczne są ciemniejsze podłużne prążki, płetwy są mniej rozwinięte.

Zachowanie

Bojownik syjamski (samiec) – jest gatunkiem o wojowniczym usposobieniu. Jest bardzo agresywny, gdy jest trzymany razem z innymi samcami ze swojego gatunku. Toczy częste walki między sobą. Po walce płetwy są mocno poszarpane. Rany na ciele i płetwy ulegają dość szybkiej regeneracji.

Podczas toczących się walk, często zdarza się, że jeden z nich ginie, przy bardzo gwałtownej walce zginąć mogą obydwa samce. Bojownik wspaniały w akwarium ogólnym, gdy nie ma innych samców z jego gatunku jest rybą spokojną i dość towarzyską. Samice względem siebie są tolerancyjne.

Zmiana płci

Wśród bojowników wspaniałych zaobserwowano, że samice tego gatunku mogą w odpowiednich warunkach zmienić swą płeć. Spowodowane to jest występującymi zaburzeniami hormonalnymi u samicy, która wcześniej była w pełni zdolna, a po przemianie w samca może odbyć w pełni tarło wraz z zapładnianiem. W wyniku tych zmian następują przemiany fizjologiczne u danej ryby, płetwy wydłużają się a zachowanie samicy zmienia się na bardziej agresywne, jakie występuje u samców. Możliwości zmiany płci udowodnili dwaj badacze tego gatunku P. Kaiser i E. Schmidt, którzy wycięli jednej samicy jajniki, a po jej przeobrażeniu uzyskali potomstwo w postaci sześciu sztuk narybku. Po wykonaniu sekcji samicy stwierdzono, że w miejsce wyciętych jajników odrosły męskie jądra. Zmiana płci w drugim kierunku, czyli z samca na samicę jest trudna, choć również możliwa. W naturze takie zmiany zachodzą tylko w bardzo trudnych okolicznościach.

Walki samców

Bojowniki wspaniałe, które zamieszkują wspólny zbiornik tworzą pod wpływem dominacji nad innymi osobnikami hierarchiczną strukturę. Z tego też powodu walki wśród samców mają najczęściej gwałtowny przebieg. Celem ataku są płetwy oraz w mniejszym stopniu boki ciała. W wyniku walki przeciwnik zostaje pozbawiony możliwości poprawnego poruszania się w wodzie. Rywal pozbawiony płetw staje się łatwiejszym celem do ataku. Płetwy mogą ulec silnemu zniszczeniu, niekiedy aż do ich nasady.

W naturalnym środowisku spotkanie dwóch samców zawsze kończy się walką o terytorium i dominacją w tym rejonie. Walka składa się z kilku faz. W pierwszej, najspokojniejszej rywale napinają ciało i prężą swoje płetwy. W drugiej fazie, gdy odległość pomiędzy nimi zmaleje do mniejszej niż długość ciała, następują krótkie, ale mocne ataki płetwą ogonową. W tym czasie nadal prezentują i napinają płetwy. Trzecia faza to już atak połączony z gryzieniem, ataki skierowane są na głowę, płetwy, brzuch. W kolejnej, czwartej odsłonie walczące samce sczepiają się pyskami starając przydusić drugiego do dna aby uniemożliwić mu pobranie powietrza atmosferycznego. Tego typu praktyki mogą doprowadzić do „utonięcia” ryby.

Po takim etapie najczęściej jeden z rywali ustępuje wycofując się z terenu walki. Walka pomiędzy samcami może trwać nawet przez 2–3 godziny. Dla uniknięcia takich walk, uszkodzeń i zniszczenia ich delikatnych płetw dorosłe samce należy trzymać w oddzielnych, niewielkich zbiornikach.

Pobudzenie i agresywność samców jest tak duża, że próbują nawet atakować swoje własne odbicie w lustrze.

Mieszkańcy w Azji Południowo-Wschodniej wykorzystują samców bojownika wspaniałego do swego rodzaju sportu polegającego na walkach samców na wzór walk kogutów. Uprawiają z tej okazji również hazard polegający na obstawianiu zwycięzcy walk. Zakłady pieniężne, jak i same walki są obecnie w wielu krajach zakazane.

Hodowla w akwarium

• Zbiornik mały lub średniej wielkości (20-50 l)
• Temperatura wody 25–28 °C
• Twardość wody Miękka do średnio twardej
• Skala pH pH 6,0-7,5
• Pokarm Żywy i suchy pokarm, mrożony
• Uwagi Akwarium przykryte (dla ochrony labiryntu)

Warunki hodowlane

Preferuje temperaturę w granicach 25–28 °C i odczyn pH 6,0–7,8. Jest rybą ciepłolubną, okresami może przebywać w chłodniejszej wodzie, o temperaturze nie niższej niż 22 °C. Jest wrażliwy na skoki temperatury. Jakość i skład chemiczny wody jest dla tego gatunku mniej istotny, lubi natomiast jaśniejsze światło (0,5 W/l wody). Zalecany poziom wody w akwarium ok. 20 cm. Woda cyklicznie odświeżana i lekko wprawiana w ruch.

Ryba dość łatwa w hodowli, lecz trzeba wziąć pod uwagę silny terytorializm samców. W akwarium (korzystniejsze jest akwarium dłuższe z niskim poziomem wody) wymagana jest gęsta obsada roślin, wśród których znajdą schronienie słabsze ryby. W przypadku hodowli większej grupy bojowników, trzymanych razem od młodości, wymagany jest duży zbiornikaby zapewnić w nim utworzenie miejsc terytorialnych poszczególnym samcom. Ma to zapobiec częstym bójkom między samcami, które są już z natury rybami wojowniczymi.

Obrońcy praw zwierząt są przeciwni trzymaniu bojowników w małych naczyniach i w wielu krajach wprowadzono już ustawy o ochronie zwierząt zakazujące trzymania bojowników pojedynczo w niewielkich pojemnikach.

Popularność w Polsce

W Polsce popularność gatunku i jego hodowla cieszyła się dość dużym zainteresowaniem. Miłośnicy tego gatunku wymieniali się swoimi doświadczeniami. W latach 1972–1998 istniał nawet Klub Miłośników Błędnikowców Polskiego Związku Akwarystów. Działacze tego klubu organizowali wiele wystaw i konkursów, na których prezentowane były najpiękniejsze okazy. W roku 1977, dla potrzeb organizowanych konkursów opracowane zostały „Standardy i zasady oceny bojownika wspaniałego – Betta splendens”. Klub ten współpracował również z innymi, zagranicznymi klubami wymieniając się informacjami na temat hodowli.

Filatelistyka

Bojownik wspaniały jest spotykany na znaczkach pocztowych wielu krajów.

Ciekawostki

• Bojownik wspaniały jest rybą zwalczającą w akwarium drapieżne płazińce i wirki.
• Bojownik wspaniały był motywem graficznym, który pojawił się na domyślnej tapecie systemu Windows 7 w wersji Beta 1.
• U mnie też  jest bojownik i ma na imię Kolia (Mykola – ukraińkie rozpowrzechnione imię).

---

Żródła:

• Bojownik wspaniały \”Wikipedia\” [2023.06.15]

• RYBKA BOJOWNIK – NIEZWYKŁY OSOBNIK O NIEZWYKŁYCH POTRZEBACH \”ZooArt Blog\”

---

Viktoriia Kovalchuk, CC By 4.0 International, 2024