Bojownik wspaniały (Betta splendens) – opis systematyczny [MR]

Bojownik Wspaniały to bardzo popularna ryba słodkowodna pochodząca z Azji. Ten niezwykle popularny w hodowli gatunek charakteryzuje się efektownymi, długimi płetwami i ciekawym ubarwieniem. Występuje w wodach stojących i ubogich w tlen, a w naturalnym środowisku jest rybą zagrożoną wyginięciem.

Charakterystyka

Bojownik wspaniały w dzikiej formie występuje w Tajlandii, posiada krótkie płetwy i jest skromnie ubarwiony, dorasta do 5 cm długości. W naturalnym środowisku jednak trudno już go spotkać. Formę długo płetwą zaobserwowano w roku 1900 na terenie Tajlandii. Nazwano ją wówczas pla kat khmer (ryby pochodzące z kraju Khmerów), czyli z terenów Kambodży.

Samiec ma większe, wydłużone i ostro zakończone płetwy. U samic płetwy są krótsze i zaokrąglone, jej barwy i kształt ciała są mniej okazałe niż u samca. Czasem zauważalne są też u niej poziome lub pionowe pasy określające nastrój i stan zdrowia ryby. Pysk samca jest szeroko zakończony, samica posiada pysk bardziej spiczasty. Barwy samicy są skromniejsze niż u samca, na brązowo-żółtym tułowiu są zauważalne ciemniejsze podłużne prążki, płetwy są mniej rozwinięte. Ubarwienie samca jest natomiast różnorodne:

• brunatne;
• zielone;
• czarne;
• czerwone;
• niebieskie.

Od piątego tygodnia życia u bojownika rozwija się dodatkowy narząd oddechowy tzw. labirynt (narząd błędnikowy), dzięki któremu może oddychać powietrzem atmosferycznym. Jest rozszerzeniem komory skrzelowej wyposażonym we własne mięśnie. Z tego powodu bojownik wspaniały może przebywać w wodach ubogich w tlen.

Bojownik wspaniały — zachowanie

Wojownicze usposobienie

Bojowniki wspaniałe, które zamieszkują wspólny zbiornik, tworzą pod wpływem dominacji nad innymi osobnikami hierarchiczną strukturę. Z tego też powodu walki wśród samców mają najczęściej gwałtowny przebieg. Celem ataku są płetwy oraz w mniejszym stopniu boki ciała. W wyniku walki przeciwnik zostaje pozbawiony możliwości poprawnego poruszania się w wodzie. Rywal pozbawiony płetw staje się łatwiejszym celem do ataku. Płetwy mogą ulec silnemu zniszczeniu, niekiedy aż do ich nasady.

W jednym akwarium zaleca się trzymać jednego samca, gdyż samce będą stale ze sobą walczyć do momentu aż jeden z nich padnie. Odstępstwem od tej rady było by duże akwarium z wieloma roślinami, w którym słabsze samce miały by szanse na ucieczkę i zajęcie innego terytorium.

Bojownik wspaniały w akwarium ogólnym, gdy nie ma innych samców z jego gatunku, jest rybą spokojną i dość towarzyską. Samice względem siebie są tolerancyjne.

Walki samców

Mieszkańcy w Azji Południowo-Wschodniej wykorzystują samców bojownika wspaniałego do swego rodzaju sportu polegającego na walkach samców na wzór walk kogutów. Uprawiają z tej okazji również hazard polegający na obstawianiu zwycięzcy walk. Zakłady pieniężne, jak i same walki są obecnie zakazane w wielu krajach.

Występowanie Bojownika Wspaniałego

Bojownik wspaniały pochodzi z Azji Południowo-Wschodniej. Ojczyzną jest Półwysep Indochiński i wody z obszaru dorzecza rzeki Mekong i Menam (Tajlandia, Kambodża, Laos, Wietnam). Spotykany również na Półwyspie Malajskim w pobliżu przesmyku Kra. Introdukowany został w innych krajach (Indonezja, Malezja), jak również na innych kontynentach (w Ameryce Południowej: Brazylii, Kolumbii) i w Ameryce Środkowej (Dominikana). Spotykany też na obszarze Florydy w USA.

W jego południowochińskim biotopie można spotkać go w wodach stojących ubogich w tlen, zarośniętych gęstą roślinnością o spokojnym nurcie, w zalewowych sadzawkach, w małych stawach, kanałach irygacyjnych. Spotykany na polach ryżowych i rozlewiskach. Woda zazwyczaj jest miękka, o pH ok. 5,5 i temperaturze miejscami dochodzącej do 30 °C.

Bojownik wspaniały w swym naturalnym środowisku jest gatunkiem narażonym na wyginięcie. Ma to związek z degradacją jego naturalnych siedlisk w wyniku przekształcania gruntów rolnych i terenów miejskich, zatruwaniem ziemi sztucznymi chemikaliami.

Zmiana płci

Wśród bojowników wspaniałych zaobserwowano, że samice tego gatunku mogą w odpowiednich warunkach zmienić swą płeć. Spowodowane to jest występującymi zaburzeniami hormonalnymi u samicy, która wcześniej była w pełni zdolna, a po przemianie w samca może odbyć w pełni tarło wraz z zapładnianiem. W wyniku tych zmian następują przemiany fizjologiczne u danej ryby, płetwy wydłużają się, a zachowanie samicy zmienia się na bardziej agresywne, jakie występuje u samców.

Możliwości zmiany płci udowodnili dwaj badacze tego gatunku P. Kaiser i E. Schmidt, którzy wycięli jednej samicy jajniki, a po jej przeobrażeniu uzyskali potomstwo w postaci sześciu sztuk narybku. Po wykonaniu sekcji samicy stwierdzono, że w miejsce wyciętych jajników odrosły męskie jądra. Zmiana płci w drugim kierunku, czyli z samca na samicę jest trudna, choć również możliwa. W naturze takie zmiany zachodzą tylko w bardzo trudnych okolicznościach.

Hodowla w akwarium

Warunki hodowlane

Ryba dość łatwa w hodowli, lecz trzeba wziąć pod uwagę silny terytorializm samców. W akwarium (korzystniejsze jest akwarium dłuższe z niskim poziomem wody) wymagana jest gęsta obsada roślin, wśród których znajdą schronienie słabsze ryby. W przypadku hodowli większej grupy bojowników, trzymanych razem od młodości, wymagany jest duży zbiornik, aby zapewnić w nim utworzenie miejsc terytorialnych poszczególnym samcom. Ma to zapobiec częstym bójkom między samcami, które są już z natury rybami wojowniczymi.

Bojownik wspaniały nie ma specjalnych preferencji co do roślin, ważne jest, aby rośliny były w akwarium, im więcej, tym lepiej. Gęste zarośla przypominają naturalny biotop i w takim zbiorniku dobrze odnajduje się bojownik, rośliny stanowią także schronienie dla samic. Warto w akwarium mieć rośliny pływające jak paprocie, rogatek, pistie czy limnobia, w ich korzeniach bojownik będzie próbował budować gniazdo z piany do rozmnażania.

Najlepsze odmiany hodowlane samców, tzw. wystawowe należy hodować pojedynczo w zbiornikach o małej powierzchni (pojemność ok. 20 l). Aby wyhodować wyróżniające się okazy samców, należy je trzymać w naczyniach ustawionych w ten sposób, że ryby nie widzą się nawzajem. Ciągłe oglądanie się powoduje stres samców (prężenie ciała i płetw) co wydatnie skraca ich żywotność.

Rozmnażanie

W naturalnym środowisku bojownik wspaniały przystępuje do tarła na zasadzie dominacji nad rywalami poprzedzone walkami. Zachowanie to jest wynikiem naturalnego doboru, w którym do rozrodu przystępuje silniejszy osobnik.

W akwarium do rozpłodu należy wybierać młode tarlaki w stosunku 1:1 i w wieku ok. 6-10 miesięcy. Do tarła należy przygotować zbiornik z niskim poziomem wody do 15–20 cm i proporcji wody 2/3 „starej wody” do 1/3 świeżej. Temperatura wody powinna być nieco wyższa od tej, w której przebywały (26–30 °C). Woda odstała i miękka (5-8°n), o odczynie lekko kwaśnym (pH 6-6,5). Bojownik wspaniały trze się nawet w niewielkich zbiornikach, które nie przekraczają pojemności 3 litrów.

Pokarm

W naturze bojownik jest gatunkiem drapieżnym, mięsożernym. W ich diecie powinny przeważać pokarmy pochodzenia zwierzęcego, głównie drobne bezkręgowce, larwy owadów, zooplankton. Zjada rureczniki, larwy komarów, ochotka, wodzień, dafnie, grindale, artemię, narybek innych gatunków ryb. Nie unika pokarmów mrożonych, jak i suszonych czy liofilizowanych.

---

Źródła:

1. Bojownik wspaniały, „Wikipedia” [2023.11.06]
2. Hodowla Bojownika, „Akwarystyczny24” [2023.11.06]
3. Mój pierwszy bojownik, „Zolux” [2023.11.06]

---

Oprac. Martyna Rajwa, Jastrzębie-Zdrój 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International