Rekiny (Selachimorpha)

Rekiny  – ogólna nazwa grupy gatunków, rodzajów, a nawet rodzin drapieżnych ryb chrzęstnoszkieletowych z podgromady spodoustych, charakteryzujących się opływowym, wrzecionowatym tułowiem, heterocerkalną płetwą ogonową, 5–7 otworami skrzelowymi umiejscowionymi tuż za głową.

W zapisie kopalnym szczątki rekinów znane są z warstw dewonu. Wiele gatunków jest poławianych dla mięsa, skór i tranu. Niektóre są niebezpieczne dla ludzi ze względu na możliwość pogryzienia – nawet śmiertelnego.

 

Charakterystyka ogólna

Rekiny osiągają długość od 0,15 m do 20 m, a masę ciała nawet do 12 ton. Najgroźniejsze gatunki, np. żarłacz biały czy tygrysi mają ostre i spiczaste zęby, ułożone w szeregi, stopniowo zużywane i zastępowane nowymi. Inne gatunki mogą mieć również postrzępiony brzeg zębów. Ich szkielet zbudowany jest z chrząstki. Nie mają pęcherza pławnego i gdyby przestały pływać, opadłyby na dno.

Mają największe mózgi wśród ryb i dysponują zmysłami: wzroku, węchu, słuchu, smaku, dotyku, linii bocznej (wyczuwanie drobnych przemieszczeń wody) oraz elektrorecepcji (wyczuwanie zmian pola elektrycznego)[1]. Widzą w ciemnościach 10-krotnie lepiej niż człowiek (istnieją wyjątki, np. rekin polarny jest praktycznie ślepy). Wykrywają spadek potencjału elektrycznego rzędu 1 μV/cm.

Wśród ryb spodoustych spotykane są typowe drapieżniki oraz ryby planktonożerne. Największe z nich – rekin wielorybi i długoszpar (rekin olbrzymi) – są niegroźne dla człowieka pomimo olbrzymich rozmiarów. Grupa drapieżnych rekinów obejmuje zarówno duże – faktycznie niebezpieczne dla ludzi – gatunki (np. żarłacz biały, żarłacz tygrysi) oraz niewielkich rozmiarów ryby żywiące się innymi wodnymi zwierzętami.

Taksonomia

Dawniej rekiny były klasyfikowane jako odrębny rząd lub nadrząd (Squaliformes, Selachimorpha, Selachii) ryb spodoustych. We współczesnych (XXI wiek) klasyfikacjach termin rekiny odnoszony jest do nadrzędów Galeomorphi i Squalomorphi^[2], czyli do taksonu o nazwie Selachii^[3] (opisywany też jako Selachimorpha lub Pleurotremata). Nie jest to jednak termin ścisły, ponieważ nie obejmuje taksonów wymarłych, w paleontologii określanych również jako „niepłaszczkowe Elasmobranchii”^[2], czyli spodouste niebędące płaszczkami.

Rozbieżności w nazewnictwie

W polskojęzycznej literaturze naukowej i popularnonaukowej z nazwą rekiny często wiązane są nazwy: Squaliformes, żarłacze (Selachii, do których zaliczano rekiny i płaszczki), rekinokształtne (Galeiformes) i koleniokształtne. W źródłach anglojęzycznych z terminem shark (rekin) związanych jest jeszcze więcej nazw systematycznych i zwyczajowych. Jest to spowodowane dynamicznymi zmianami w systematyce świata zwierzęcego, które powodują, że w spotykanym w literaturze nazewnictwie dochodzi do niejednoznaczności, a nawet sprzeczności z wcześniej przyjętymi klasyfikacjami.

 

Historia ewolucji

Pierwsi przedstawiciele rekinów pochodzą z wczesnego dewonu, choć znane są ordowickie i sylurskie szczątki interpretowane przez część badaczy jako przypuszczalnie rekinie[4]. Za pierwotne rodzaje rekinów uważa się – opisany jedynie na podstawie zębów – Leonodus[2] oraz Cladoselache, których przedstawiciele żyli przed około 400 milionami lat.

Występowanie

Rekiny żyją w wodach słonych. Zasiedlają morza tropikalne i subtropikalne, nieliczne także wody arktyczne (rekin polarny), wiele wnika do wód śródlądowych.

Ciekawostki o rekinach

1. Na świecie żyje obecnie około 400 gatunków rekinów.

2. Rekin wielorybi – największa ryba świata – może osiągać długość dochodzącą do 18 m.

3. Najmniejszy rekin to rekin denny, którego dorosłe samce osiągają długość 16 do 17,5 cm.

4. Duży rekin może stracić w ciągu swojego życia nawet 30 000 zębów.

5. Rekiny pojawiły się na Ziemi na 100 milionów lat przed dinozaurami.

6. 50% gatunków rekinów nigdy nie osiąga długości przekraczającej 1,80 m.

7. Średnia długość życia rekina wynosi 25 lat, a niektóre dożywają nawet 100 lat.

8. Rekiny mogą wyczuć zapach swojej ofiary z odległości ponad 1,5 km.

9. Rekiny słyszą dźwięki nawet z odległości ponad 200 metrów.

10. Rekiny nie mają kości. Cały szkielet jest zbudowany wyłącznie z chrząstki.

11. Żarłacz biały może pływać trzy miesiące bez pożywienia.

12. Rekiny mogą uderzać z siłą sześciu i pół tony na cal sześcienny.

13. Rekiny mają szósty zmysł: mogą wykrywać nawet bardzo słabe impulsy elektryczne.

14. 70% rekinów jest żyworodnych.

 

---

1. Rekiny, \”Wikipedia\” [2023.10.07]
2. Rekiny, \”NationalGeographic\” [20.11.2022]

---

Oprac. Emil Król, Kraków 2023,