Gepard grzywiasty (Acinonyx jubatus) – najszybszy ssak na świecie [GTV]

Gepard grzywiasty (Acinonyx jubatus) – drapieżny ssak z rodziny kotowatych. Najszybsze zwierzę lądowe na świecie, potrafi na krótkich dystansach rozwinąć prędkość ok. 100km/h zaledwie w 3 sekundy. Jest jedynym żyjącym przedstawicielem rodzaju Acinonyx Brookes. Polska nazwa „gepard” pochodzi ze średniowiecznej łaciny: gattus pardus, co znaczyło „kot-leopard”.

Charakterystyka

Wygląd

Gepard zdecydowanie różni się od potężnych tygrysów i lwów. Długie i mocne kończyny nadają mu wygląd raczej psa niż kota. Mimo iż wygląda na smukłego i wątłego, to jego ciało jest muskularne i silne. Głowa jest mała i okrągła z wysoko wysklepioną czaszką i z krótkim pyskiem. Oczy wysoko umieszczone, duże nozdrza i małe okrągłe uszy. Szyja krępa, smukły i umięśniony tułów oraz dość długi, wygięty na końcu ogon.

Wszystkie te cechy sprzyjają umiejętności rozwijania imponujących prędkości. Sierść geparda jest koloru pomarańczowego lub piaskowego z drobnymi, czarnymi plamkami. Charakterystyczne są czarne linie po bokach pyska, które przypominają ślady po łzach. Na karku i częściowo na grzbiecie zwierzęta te mają dłuższą i jaśniejszą sierść – tzw. grzywę, która zanika po okresie dojrzewania. Jako nieliczne koty nie mogą chować swoich pazurów (podobnie jak kot kusy, kotek wyspowy i kotek cętkowany).

Spotyka się również tzw. gepardy królewskie. Nie są one żadnym podgatunkiem, tylko osobnikami, które urodziły się z rzadką mutacją genetyczną, przez co nie posiadają mniejszych cętek jak ich pobratymcy, a większe pasy oraz plamki.

Rozmnażanie i rozwój

Samce osiągają pełną dojrzałość w wieku 12 miesięcy (1 rok), natomiast samice w wieku 24 miesięcy (2 lata). Po pokryciu samiec nie zostaje razem z samicą, nie wychowuje również młodych. Ciąża trwa 90-95 dni, a w jednym miocie na świat przychodzi zazwyczaj 2-8 młodych.

Małe gepardy po urodzeniu ważą od 250 do 300 g i po około 10 dniach po raz pierwszy otwierają oczy. Młode przestają ssać mleko ok. 3 miesiąca życia. Początkowo mają szare futro i niewielką grzywę, która jest widoczna nawet do 10 miesiąca. W naturalnym środowisku, mając parę tygodni już towarzyszą matce w jej wędrówkach i jedzą część upolowanej przez nią zwierzyny. Już od 7 miesiąca uczą się podstaw polowania. Zwykle opuszczają matkę po 2 latach.

Długość i tryb życia

Gepardy to zwierzęta stadne, jednak niektóre z nich ewidentnie wolą życie w pojedynkę. W przeciwieństwie do innych kotów dorosłe samice żyją samotnie, nie posiadają terytorium i starają się unikać siebie nawzajem. Samce czasami formują niewielkie grupy, zwłaszcza, jeżeli pochodzą z tego samego miotu. 

Gepard nie wspina się na drzewa, co jest kolejną cechą odróżniającą go od krewniaków. Jest zwierzęciem równinnym, żyjącym na stepach i na sawannach. Dzieli ten sam obszar z lwami, lampartami i hienami. Gepardy żyją około 12 lat na wolności, w niewoli 15-20 lat. 

Polowanie

Gepardy są drapieżnikami, jedzą głównie małe (do 40 kg) ssaki, takie jak gazele, impale, młode gnu i zające. Po podejściu do ofiary na dystans około 10 m rozpoczyna się pościg. Polowanie zazwyczaj kończy się w ciągu minuty. Jeśli gepardowi nie uda się szybko złapać zdobyczy, woli poczekać na inną okazję niż marnować energię. W przeciwieństwie od innych wielkich kotów, polujących głównie nocą, gepard jest drapieżnikiem prowadzącym dzienny tryb życia. Poluje zazwyczaj z samego rana albo późnym wieczorem, gdy nie jest za ciepło, ale wciąż jest dość światła.

Impulsem do ataku dla gepardów jest często rzucenie się potencjalnej ofiary do ucieczki. Znane są przypadki polujących gepardów ignorujących gazele, które nie rzuciły się do ucieczki na widok gepardów. W ocenie Kingdona (1977) z punktu widzenia przyjętego przez gepardy sposobu polowania istotne jest, żeby ofiara pozostawała w ruchu; w wypadku uciekającego zwierzęcia gepardowi jest łatwiej niż w wypadku zwierzęcia pozostającego w miejscu pozbawić ofiarę równowagi uderzeniem łapy i przewrócić ją, aby następnie – w ciągu kilku sekund, w czasie których ofiara leży na grzbiecie lub boku – zacisnąć szczęki na jej gardle.

Z obserwacji wynika, że gepardy żywią się głównie zwierzętami, które same upolowały; odnotowano jednak również przypadki gepardów jedzących padlinę. Nie jest pewne, czy rzadkość obserwacji gepardów jedzących padlinę wynika z niechęci tych kotów do padliny, czy też z tego, że gepardom – które same tracą ok. 10% upolowanych ofiar na rzecz innych mięsożerców – trudno jest znaleźć padlinę, do której przed nimi nie dotarli inni mięsożercy.

W Parku Narodowym Krugera odnotowano przypadki kanibalizmu gepardów, będącego skutkiem walk (głównie między samcami) o upolowaną zdobycz.

Występowanie i środowisko

Gepardy na wolności można spotkać przede wszystkim w Afryce, ale w przeszłości zamieszkiwały powszechnie także północne Indie i płaskowyż irański, gdzie zostały udomowione przez arystokratów i były używane podczas polowań na antylopy. W Indiach gepard występował niegdyś licznie, ale od lat 50. uznany jest za gatunek wymarły.

Obecnie prócz południowej Afryki, gdzie występują jeszcze stosunkowo licznie, ale tylko na obszarach parków narodowych i rezerwatów, można je spotkać w niewielkich populacjach na południowych obrzeżach Sahary oraz w Kenii, a także w izolowanej lokalizacji w Iranie.

Gepard preferuje biotopy typu otwartego, takie jak półpustynie i sawanny.

Rezerwaty, w których występują gepardy:

• Tanzański Park Narodowy Serengeti,
• Południowoafrykański Park Narodowy Krugera,
• Algierski Park Narodowy Ahaggaru,
• Namibijski Rezerwat Okonijma,
• Kenijski Park Narodowy Amboseli,
• Kenijski Park Narodowy Nairobi,
• Kenijski Rezerwat Narodowy Samburu.

Ochrona i zagrożenie

Gepardy są zwierzętami zagrożonymi wyginięciem, znajdują się pod ścisłą ochroną. To najrzadszy duży kot w Afryce. Populacja gepardów obecnie wciąż maleje w związku z niszczeniem ich naturalnego środowiska życia. W 2016 roku wynosiła ona około 7100 osobników.

W przeszłości polowano na gepardy dla ich sierści, a obecnie jednym z największych zagrożeń dla ich przetrwania jest utrata siedlisk, ubywanie zdobyczy i rywalizacja o zasoby z innymi dużymi kotami. Gepardy potrzebują dużych obszarów do życia, dlatego wzmożone osadnictwo ludzkie i budowa dróg na ich siedliskach naraża je na ogromne niebezpieczeństwo.

Ryzyko dla tych kotów stanowią choroby genetyczne i presja środowiska, a także zagrożenie ze strony innych drapieżników (np. lwów, hien). Obecnie 95% gepardów ginie nie osiągnąwszy samodzielności.

Podgatunki geparda grzywiastego

1. gepard grzywiasty – Afryka Południowa
2. gepard saharyjski – Maghreb (krytycznie zagrożony)
3. gepard abisyński – Półwysep Somalijski (krytycznie zagrożony)
4. gepard perski – niegdyś Afryka Północna do centralnych Indii, obecnie centralny Iran (krytycznie zagrożony)

---

Źródła:

1. Gepard grzywiasty, \”Wikipedia\” [29.10.2023]
2. Gepard grzywiasty, \”Animalia.bio\” [29.10.2023]
3. Gepard grzywiasty, \”Zwierzęca Wiki\” [29.10.2023]
4. N. Parchimowicz, Gepard – kot inny niż wszystkie i najszybsze zwierzę na świecie \”Koty.pl\” [29.10.2023]

---

Gabriela Tran Van, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International 2023