Gil zwyczajny (Pyrrhula pyrrhula) – charakterystyczny, zimowy ptak [AK]

Gil zwyczajny, gil (Pyrrhula pyrrhula) to gatunek małego ptaka z rodziny łuszczakowatych zamieszkujący Eurazję. Nie jest zagrożony wyginięciem, natomiast w Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową. Można go spotkać najczęściej zimową porą roku, a jego charakterystycznym znakiem rozpoznawczym jest  brzuszek w kolorze jarzębiny.

Występowanie i systematyka 

Gil zwyczajny zamieszkuje północną Europę i Azję aż po Kamczatkę i Japonię. Można go spotkać w północnej Turcji i Iranie. Nie zamieszkuje regionów śródziemnomorskich. Częściowo osiadły, ale wiele ptaków migruje zimą bardziej na południe, koczując w miejscach występowania pokarmu. Tylko populacje gnieżdżące się strefie tajgi na północy Europy i Azji migrują regularnie w rejony leżące w niższych szerokościach geograficznych na obu kontynentach. Gil przelatuje od marca do kwietnia i od października do listopada.

Występowanie w Polsce

W Polsce Gil zwyczajny występuje  przez cały rok na nizinach i pogórzach, choć nie jest on bardzo liczny. Zasiedla tereny nierównomiernie. W lasach zdarza się dość często, choć trudno je tam dostrzec ponieważ przebywają albo w wysoko w koronach drzew, albo w gęstych krzewach. Najczęściej spotykane są przez ludzi zimą. Gile obserwowane wiosną i latem niekoniecznie będą więc tymi samymi osobnikami, które zauważymy w zimowych miesiącach.

W Polsce gnieździ się nielicznie lub miejscami średnio licznie na terenie całego kraju. Na większej części swojego areału występowania jest ptakiem osiadłym, wędrowne są tylko skrajnie północne populacje.

Systematyka

Wyróżniono 9-10 podgatunków gila zwyczajnego:

1. P. pyrrhula pileata – Wyspy Brytyjskie.
2. gil zwyczajny, gil (P. pyrrhula pyrrhula) – północna, południowo-środkowa i wschodnia Europa do centralnej Syberii. Obejmuje też P. pyrrhula paphlagoniae z północno-zachodniej Turcji.
3. P. pyrrhula europaea – zachodnia Europa.
4. P. pyrrhula iberiae – południowo-zachodnia Francja, północny Półwysep Iberyjski.
5. P. pyrrhula rossikowi – północno-wschodnia Turcja i Kaukaz.
6. gil siwy (P. pyrrhula cineracea) – zachodnia Syberia i północno-wschodni Kazachstan do wschodniej Syberii i północno-wschodnie Chiny.
7. P. pyrrhula caspica – Azerbejdżan i północny Iran.
8. P. pyrrhula cassinii – wschodnia Syberia.
9. gil czerwonolicy (P. pyrrhula griseiventris) – Wyspy Kurylskie i północna Japonia.
10. P. pyrrhula rosacea – Sachalin. Bywa wliczany do P. pyrrhula griseiventris.

Dawniej za jego podgatunek uznawano także gila azorskiego.

Cechy gatunku

Gil jest większym ptakiem niż wróbel. Jego ciało od czubka dzioba po kraniec ogona mierzy około 17 cm. Gil zwyczajny ma okrągłe ciało, waży do 25. gramów. Głowa  jest dość duża, a jej wierzch pokrywają czarne pióra. Oczy gila zwyczajnego są brązowe. Dziób ptaka jest krótki, gruby i mocny. Ma kształt stożka. Skrzydła gila są barwy czarnej z wyraźną białą pręgą biegnącą po skosie. Skrzydła są długie a ich rozpiętość sięga 27. cm. Krępą sylwetkę podkreśla wydatna pierś w kolorze czerwonym. Samica w odróżnieniu od samca ma blady, brązowy brzuszek. Nogi gila zwyczajnego są brązowe. Ogon jest długi i niebieskoczarny, a kuper biały.

Głos

Głos gila zwyczajnego nie jest głośny. Jego śpiew składa się z nierytmicznych gwizdów i zgrzytów. Dźwięki te przybierają formę cichego pogwizdywania ,,diju\” i ćwierkania – ,,di-diu-dijuj\”. Często można usłyszeć głos wabiący – fletowe, miękkie prychanie, brzmiące jak powtarzające się sylaby: ,,piuh, piuh\”.

Okres lęgowy

Gil zwyczajny zakłada gniazda w sąsiedztwie jezior, strumieni i górskich potoków. Przeważnie na drzewku iglastym w gęstwinach, zwłaszcza świerkowym, jałowcowym i jodłowym. W rozwidleniu bocznej gałęzi na wysokości 1,5–6 m nad ziemią, dobrze osłonięte. Gniazdo jest otwarte i składa się z suchych gałęzi, łodyg, korzonków, mchów, liści i traw. Kształtem przypomina czarkę. Gil zwyczajny łączy się w pary monogamiczne, a w ciągu 12. miesięcy para wyprowadza do dwóch lęgów. Samica składa jaja od maja do lipca w liczbie 4-5 sztuk. Bladoniebieskie jajeczka są niewielkie, mierzą 2 cm i upstrzone są w czerwonobrązowe plamki. Inkubacja jaj trwa 2 tygodnie. Gniazdo budowane jest przez samicę. Karmieniem natomiast zajmują się oboje rodziców. Młode gile zwyczajne w gnieździe pozostają przez kolejne 2 tygodnie, po tym okresie nadal pozostają pod pieczą ojca i to on zazwyczaj je dokarmia.

Pożywienie

Gil zwyczajny pożywia się nasionami, pąkami i młodymi pędami drzew liściastych i krzewów. Poza tym jego dieta składa się z suchych i mięsistych owoców, z których wydziobuje nasiona, by dostać się do ich wnętrza. Pokarmem gila są: pestki owoców jarzębiny, głogu, dzikiej róży, czereśni, brzozy, olchy, dębu, jaworu, nasiona klonu, pokrzyw, mniszka lekarskiego, jagody, owoce leśne i pąki drzew liściastych. Podstawą pożywienia dla piskląt w gnieździe stanowią wyłuskane nasionka z domieszką owadów, ślimaków i pająków. Ptak przeważnie żeruje na drzewach i wyższych krzewach, zimą zlatując częściej na grunt. Rodzaj zdobywanego pokarmu determinuje naturę tego gatunku, którą można określić, jako zrównoważoną – po najedzeniu się w jednym miejscu, niespiesznie przenosi się w drugie.

Ochrona

IUCN uznaje gila za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 35–70 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC).

---

Źródła:

1. Gil zwyczajny, \”Wikipedia\” [2023.10.28]
2. Gil zwyczajny – jak wygląda, ile żyje, co je, opis gatunku, \”ZooNews\” [2023.10.28]
3. J Cihař, Wielka księga zwierząt, przeł. dr H. Garbarczyk, Delta W-Z, Warszawa 1996, str. 116
4. Gil (Pyrrhula pyrrhula), \”Ekologia\” [2023.10.28]
5. M. Janiszewska, R. Włodarczyk, Atlas ptaków polskich, Warszawa 2021

---

Oprac. Agnieszka Kurda, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International