Dudek (Upupa epops) – cechy charakterystyczne [WB]

Dudek, dudek zwyczajny (Upupa epops) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny dudków (Upupidae). Wyróżnia się gliniastopomarańczowym ubarwieniem z czarno-biało pręgowanym grzbietem i skrzydłami oraz czarnym ogonem z białą przepaską.

Dudek zwyczajny – cechy gatunku

Dudek (Upupa epops) to piękny i rzadki ptak występujący w Polsce. Łatwo go rozpoznać po czerwono-brązowym upierzeniu z długim czarnym spiczastym grzebieniem, który może być podniesiony, gdy ptak jest podekscytowany. Ogon i skrzydła są czarne i oznaczone szerokimi białymi pasami. Cechą charakterystyczną dudka jest wyraźny smród, jaki wydziela to zwierzę, ponieważ z jednej strony gniazdo nigdy nie jest czyszczone (pozostają w nim resztki jedzenia i łajno), a z drugiej strony samica ma u podstawy ogona gruczoł, który wydziela silny smród w okresie lęgowym. Dudek jest owadożernym ptakiem łąkowym. Dudek jest mniej więcej wielkości drozda, ale wydaje się znacznie większy, jest niepowtarzalny i dobrze znany również w Europie Środkowej. Charakterystyczne są kontrastujące czarno-białe, skrzydła dudka z wyraźnymi żółtymi wtrąceniami, długi, zakrzywiony dziób oraz około pięcio– sześcio-centymetrowa, postawiony pióropusz piór, której końce zakończone są biało – czarną obwódką. Ogon dudka jest czarny z szerokim białym pasem około ostatniej części ogona i białymi oznaczeniami na nasadzie ogona. Reszta ciała jest rdzawo brązowo-czerwona.

Cechy szczególne

Obie płcie dudka są bardzo podobne; samice są nieco mniejsze i nieco bardziej matowe w kolorze. Dudki osiągają długość około 25 cm i ważą około 70 g. Są to ptaki wędrowne, które przemieszczają się zimą na południe, a latem wracają na północ. W Polsce można je spotkać w okresie od kwietnia do października.

Zachowania samców i samic

Charakterystyczny jest śpiew samca dudka, wykonywany przez ptaki śpiewające. Dudki są bardzo hałaśliwe i słyną z charakterystycznego głosu, przypominającego metaliczne \”wuuu\”, natomiast samice są często agresywne wobec siebie. Dudki są to także bardzo towarzyskie ptaki i często można je spotkać w parach lub małych stadach.

Polski Ubek

Naukowa nazwa dudka pochodzi od wydawanych przez dorosłe samce głosów „up-up-up”. Z kolei nazwa polska powstała od interpretacji tego „śpiewu” godowego jako „ud-ud-ud”. W Polsce dudek ma kilka nazw ludowych, będących dźwiękonaśladowczą imitacją jego głosu, np. hutek, hupka, ubek, wudwudek, wudwud. W językach naszych dalszych sąsiadów nazwa dudka również kojarzy się z wydawanym przez niego głosem, Rosjanie mówią na niego udod, Francuzi huppe, a Anglicy hoopoe.

Dudek ptak – głos

Bardzo charakterystyczne dudnienie, którego nie można pomylić z żadnym innym ptasim odgłosem. Zresztą w wielu europejskich krajach nazwa tego ptaka nawiązuje do wydawanych przez niego dźwięków. Ptak dudek i jego śpiew – to trójsylabowe zwrotki oddzielone długimi równymi przerwami. Podekscytowane zwierzę wtrąca między zwrotki charakterystyczny skrzek. Ten gatunek posługuje się swoim głosem podczas godów. Samce wybierają eksponowane stanowiska, żeby ich głos był jak najdalej słyszalny dla wszystkich samic. Przy tym charakterystycznie nadymają szyję.

Tryb życia

Dudek występuje głównie w umiarkowanej i subtropikalnej Europie od otwartych lasów po trawiaste stepy i środowiska pustynne. Półwysep Iberyjski jest zdecydowanie najważniejszym obszarem lęgowym. Zimują w południowej Europie i Afryce. Dudki w ciągu pierwszego miesiąca od przylotu są raczej mało płochliwe. W okresie rozrodu stają się ostrożne, a w obliczu niebezpieczeństwa ostrzegają pisklęta i siebie nawzajem chrapliwym głosem.

Ptaki zaskoczone obecnością człowieka zazwyczaj uciekają, ale zdarza się, iż zastygają w bezruchu nawet na kilka minut (i na drzewie, i na ziemi). Mogą też przyjąć postawę agresywną – z rozpościeraniem czuba, rozkładaniem i podnoszeniem skrzydeł, wachlowaniem ogonem. Otwierają przy tym dziób i wydają chrapliwe dźwięki.

Bardzo zwinnie uciekają przed ptakami drapieżnymi, a czasami nawet je atakują. Przypuszcza się, że ubarwienie dudka pełni funkcję sygnału alarmowego w locie.

Siedlisko

Dudki preferują otwarte tereny, takie jak łąki, pola i ogrody. Żywią się przede wszystkim owadami, takimi jak chrząszcze, mrówki i pszczoły, ale zjadają także inne bezkręgowce, jak skorpiony i pająki. Ich dieta uzupełniana jest czasami o małe jaszczurki i gady.

Gniazdo

Poziom zagrożenia

Z pewnością taki lęg jest bardziej narażony na presję ze strony drapieżników: kotów, kun, lisów a nawet ptaków drapieżnych. Jednak wbrew pozorom dudek wykształcił bardzo skuteczne systemy obronne. W przypadku zagrożenia potrafi bowiem wystrzyknąć z kloaki, produkowaną w gruczole kuprowym, cuchnącą woń wraz z kałem.

Każdy dudek ma swój czubek?

1. Dudek (Upupa epops), \”Magazyn Salamandra\” [2023.10.28].
2. Dudek (Upupa epops), \”Ptak Roku\” [2023.10.28].
3. Dudek (Upupa epops), \”Kraina niezwykłości\” [2023.10.28].

Oprac. Wiktoria Biernat, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International