Dorsz atlantycki (Gadus morhua), nazywany również wątłuszem. [WŚ]

Dorsz atlantycki to gatunek przydenny występujący w północnej części Oceanu Atlantyckiego w tym w Morzu Północnym i Morzu Bałtyckim. Można je rozpoznać po charakterystycznym pojedynczym wąsie pod brodą. Największe populacje dorsza atlantyckiego występują w północno-wschodniej części Arktyki, w Morzu Norweskim i w wodach Islandii.

Środowisko

Dorsz atlantycki występuje u wybrzeży północnego Atlantyku. W Ameryce Północnej od wybrzeży Karoliny Południowej w Stanach Zjednoczonych po wody Zatoki Hudsona i południowej części Ziemi Baffina. Spotykany jest u wybrzeży południowej Grenlandii. W Europie spotykany jest od północnej Francji aż po Nową Ziemię daleko na północy Azji. Ponadto podgatunek Dorsza Atlantyckiego – dorsz kildyński występuje jedynie w niewielkim, płytkim jeziorze Mogilnoje na wyspie Kildin na Morzu Barentsa. Jest to skrajnie zagrożona wyginięciem reliktowa populacja dorsza.

Budowa zewnętrzna

Dorsz atlantycki posiada głowę dużą, masywną. Szczęka górna wysunięta nad szczękę dolną. Otwór gębowy końcowy. Na podbródku pojedynczy wąsik. Ciało wydłużone, wrzecionowate.

Ubarwienie ciała oscyluje w różnych tonacjach w zależności od środowiska w którym ryba żyje. Barwy ciała od jasnoszarej po czerwoną do zielonej. Głowa oraz grzbiet usiane ciemnymi plamkami. Grzbiet ciemny (brązowy bądź zielony). Boki nieco jaśniejsze. Brzuch biały. Łuski drobne, cykloidalne.

Linia naboczna biegnie lekkim łukiem nad płetwami piersiowymi. Płetwy ciemne. Trzy płetwy grzbietowe, pomiędzy nimi przerwy. Dwie płetwy odbytowe, pomiędzy nimi również wyraźna przerwa. Pierwsza płetwa odbytowa zaczyna się na wysokości drugiej płetwy grzbietowej. Płetwy brzuszne położone nieznacznie przed płetwami piersiowymi. Płetwa ogonowa prosto ścięta.

Podgatunki

Wśród populacji dorsza atlantyckiego wyróżnia się podgatunki i rasy różniące się od siebie rozmieszczeniem geograficznym, trasami i odległościami wędrówek, rozmiarami, ubarwieniem, morfologią pęcherza pławnego, a także preferencjami środowiskowymi:

1. Gadus morhua morhua (Linnaeus, 1758);
2. Gadus morhua callarias (Linnaeus, 1758);
3. Gadus morhua kildinensis (Derjugin, 1920).

Odżywianie

Dorsz jest drapieżnikiem. Żywi się głównie rybami z rodziny śledziowatych, babkowatych, dobijakowatych (np. tobiasz), makrelami, narybkiem ryb dorszowatych, skorupiakami (np. krylem północnym), w morzach subarktycznych gromadnikami, a nawet głowonogami.

Powszechny jest kanibalizm – im większy okaz, tym częściej odżywia się młodymi swojego gatunku, mającymi do 3 lat i mierzącymi do 40 cm. Pogoń za rybami ułatwia mu wrzecionowaty kształt ciała znamionujący dobrych pływaków. Silnie zbudowany i uzębiony pysk jest przystosowany do chwytania zdobyczy, a dobrze rozwinięty wąsik na podbródku pomaga przy penetracji dna.

W ekosystemach dorsz odgrywa znaczącą rolę jako drapieżnik dominujący niższe piętra piramidy troficznej. Jego zniknięcie ze szczytu łańcucha pokarmowego wskutek przełowienia doprowadza do zmian w strukturze piramidy (kaskada troficzna): podczas gdy populacje fok, mniejszych gatunków ryb, kraba śnieżnego i krewetki północnej powiększyły się, zmniejszyły się ilości drobnego zooplanktonu, a co za tym idzie zwiększyły ilości fitoplanktonu.

Znaczenie gospodarcze

Połowy

Dorsz jest obok szprota i śledzia gatunkiem najliczniej poławianym przez floty rybackie państw Unii Europejskiej i najbardziej cennym. W 2004 roku złowiono 70 tys. ton dorsza, co stanowi prawie 10% całkowitej ilości ryb złowionych przez UE (735 tys. ton). Jest to jednak tylko ułamek wielkości połowów lat 60. XX wieku. Łowiska północnego Atlantyku dostarczały wtedy od 2 do 4 mln ton tej ryby rocznie, zanim wyniki zaczęły drastycznie spadać w następnych dekadach.

W Bałtyku połowy dorsza w latach 1950-1970 wahały się w granicach 120-170 tys. ton rocznie, w tym polskie rybołówstwo osiągało 35-60 tys. ton. Jeszcze lata 80. określa się jako \”złote\” dla polskiego rybołówstwa ze szczytem 120 tys. ton. Od roku 2002 oficjalnie deklarowane połowy polskich rybaków w Bałtyku znajdują się na poziomie poniżej 20 tys. ton. Pomimo tego polskie rybołówstwo osiąga najlepsze wyniki połowowe dorsza ze wszystkich krajów nadbałtyckich.

Konflikty międzynarodowe związane z połowami

W latach 70. XX wieku wielkość połowów dorsza zaczęła spadać, a rywalizacja o zmniejszające się populacje dorsza przyjęła rozmiary poważnych sporów międzynarodowych. Pomiędzy Wielką Brytanią a Islandią doszło do wojen dorszowych, w których dochodziło do zrywania sieci, taranowania statków i wymiany strzałów. W 1983 roku doszło do spięć pomiędzy duńskimi rybakami a brytyjską ochroną wybrzeża. Grenlandia wystąpiła w 1985 roku ze Wspólnoty Europejskiej po tym, jak jej wody terytorialne obfitujące dotąd w dorsza zostały przełowione (głównie przez floty rybackie państw Wspólnoty Europejskiej, przede wszystkim niemiecką i brytyjską), a jej rząd nie doszedł do porozumienia z innymi krajami wspólnoty w sprawach limitów połowowych w tych wodach. W latach 90. XX wieku doszło również do spięć pomiędzy kanadyjską ochroną wybrzeża i rybakami hiszpańskimi łowiącymi w wodach Nowej Fundlandii. Bogactwo tych wód w dorsza było legendarne, ale po niezrównoważonym rybołówstwie XX wieku doszło i w nich do załamania się populacji. Doprowadziło to do zatrzymania połowów w tych obszarach, do upadku rybołówstwa nowofundlandzkiego i całej struktury gospodarczej regionu. Pomimo zakazu połowów stada dorsza nowofundlandzkiego do tej pory nie zregenerowały się.

Problemy z dorszem nowofundlandzkim

Trwa debata szukająca odpowiedzi na pytanie, dlaczego populacja dorsza u wybrzeży Nowej Fundlandii po piętnastu latach zakazu połowów do tej pory nie zregenerowała się. Istnieje kilka głównych hipotez:

• Foki – po załamaniu się populacji dorsza w latach 90. kolejni kanadyjscy ministrowie ochrony środowiska zezwalali na masowe polowania na foki, podejrzane przez rybaków i niektórych polityków o zniszczenie populacji dorsza.
• Przełowienie – główna przyczyna nagłego spadku liczebności dorsza u wybrzeży Ameryki Północnej. Doświadczenia wykazują poza tym, że odbudowa zredukowanych populacji zależy w większym stopniu od infrastruktury zarządzania połowami i od kontekstu socjalno-ekonomicznego, a nie tylko od kalkulacji wielkości stad.
• Zmiany klimatyczne – naukowcy przypuszają, że przełowienie przyczyniło się tylko do szybszego spadku liczebnego populacji dorsza, który w wolniejszym tempie i tak by nastąpił. W związku z tym ostrzegają przed oczekiwaniami szybkiej poprawy stanów populacji ryby i sugerują określanie planów zarządzania połowami na dłuższe okresy czasu. Inne badania z Morza Północnego wykazują natomiast, że dorsz wcale nie omija swoich akwenów, które stały się cieplejszymi. A średni wzrost temperatury wody u wybrzeży Grenlandii (2,5 °C w ciągu 10 lat) przyczynił się nawet do lepszej kondycji tamtejszej, również przetrzebionej, populacji.
• Głód – związana ze zmianami klimatycznymi i wywołaną przez przełowienie redukcją ogólnej biomasy w północnozachodnim Atlantyku jest hipoteza, że dorsze nowofundlandzkie nie potrafią odbudować swoich populacji, ponieważ cierpią na głód.

Dorsz w wędkarstwie morskim

Bardzo dużą popularnością cieszy się dorsz w wędkarstwie morskim w Danii i Niemczech. W Polsce w ostatnich latach również przybyło ofert na wędkarskie połowy dorsza w Bałtyku. Dorsz jako okazała ryba cieszy wędkarzy.

Wyprawy na dorsza budzą jednak kontrowersje. Wędkarzy łowiących z kutrów obowiązuje limit połowu 7 sztuk dorsza w ciągu doby, ale inspektoraty rybołówstwa przyznają, że kontrole tych limitów są trudne, a profesjonalni rybacy, sami ograniczeni limitami, zarzucają wędkarzom wyraźne przekraczanie tych limitów. Do tej pory brak jest statystyk dotyczących faktycznych połowów wędkarskich dorsza na Bałtyku. Istnieją tylko szacunkowe dane z 2004 roku, które opierają się na liczbie zarejestrowanych wędkujących (prawie 50 tys.) i na średniej masie połowu dorszy przypadającej na wędkującego (3,5 kg) – tę drugą ustalono podczas trzech rejsów kontrolnych pracowników Morskiego Instytutu Rybackiego. Na tej podstawie szacunkowa wielkość polskich połowów wędkarskich dorszy w 2004 r. wynosiła 174 t.

---

Źródła:

1. Dorsz atlantycki,\”Wikipedia\” [2023.10.25]
2. Dorsz atlantycki, wątłusz; AtlasRyb.online
3. Dorsz atlantycki (Gadus morhua), Ekologia.pl
   

   ---

   Wiktoria Śliwa, CC By NC ND 4.0 International, 2019