Rozdymka tygrysia (Takifugu rubripes) – najbardziej trująca ryba świata [AT]

Rozdymka tygrysia, zwana także rybą fugu, uważana jest za jedną z najbardziej trujących ryb świata. Pomimo swojego niewinnego wyglądu toksyna zawarta w jej organizmie spowodować może prowadzić do zatrzymania oddechu oraz nagłą śmierć. Ta fascynującą ryba utożsamiana jest z mistrzostwem kucharskim i tajemniczym procesem przygotowania.

Ogólna charakterystyka gatunku

Wygląd

Zwykle osiąga 40 cm długości ciała, choć spotykane są osobniki 80 centymetrowe. Ciało pokryte jest drobnymi kolcami w dotyku przypominającymi papier ścierny. Grzbiet i boki ryby są zwykle brunatnego koloru z białym lub żółtym nakrapianiem. Strona brzuszna jest zwykle jasna, biała. Charakterystyczna plama widnieje tuż za płetwą piersiową. Jest zwykle czarna z biała obwódką. Płetwy są na ogół szare i słabo rozwinięte. Rozdymka potrafi nadąć swoje ciało, wypełniając wodą, lub powietrzem (jeśli znajduje się na lądzie) elastyczna komorę leżącą w okolicy żołądka.. W ciele rozdymki znajduje się bardzo toksyczna substancja zwana tetrodotoksyną. Rozdymka posiada także silne i długie zęby.

Zachowanie

Fugu jest rybą powolną o niezbyt silnie rozwiniętej umiejętności szybkiego pływania. Potrafi jedynie nieco dodać sobie szybkości używając słabo rozwiniętej płetwy piersiowej. Spotykana głównie w okolicach dna morskiego, rzadko spotykana w otwartej toni wodnej. Jest rybą aktywną, przeważnie szczegółowo przeszukującą dno morskie w poszukiwaniu pożywienia. Żyje zwykle samotnie, czasami tocząc drobne utarczki z napotkanymi przedstawicieli swojego i innego gatunku. Fugu gdy czuje się zagrożona, nadyma elastyczną komorę w okolicy żołądka, wpompowując do niej wodę (lub powietrze jeśli znajduje się na lądzie), stając się niemal kulista i trudna do połknięcia przez większość drapieżników. Dodatkową ochrona stanowi toksyczność ryby, dlatego przez większość drapieżców jest pomijana w jadłospisie. Osobniki dorosłe są spotykane głównie w słonowodnych estuarium, rzadko wypływając do słonawych ujść. Natomiast osobniki młodociane i narybek jest często spotykany w wodach słonawych.

Występowanie

Występuje w wodach słonych i słonawych (w estuariach) północno-zachodniej części Oceanu Spokojnego – w zachodniej części Morza Japońskiego, w Morzu Wschodniochińskim i w Morzu Żółtym. Dorosłe osobniki rzadko wpływają do wód słonawych, natomiast młode są tam często spotykane.

Właściwości i wartości odżywcze ryby fugu

Choć ryba fugu wygląda niepozornie, może stanowić śmiertelne zagrożenie nie tylko dla drapieżników, ale również dla ludzi. Nie odstrasza to jednak prawdziwych smakoszy przed jej spożywaniem, co ma miejsce już od ponad dwóch tysięcy lat. Ryba trująca fugu może być bowiem bezpiecznie przyrządzona, a wtedy zachwyca niepowtarzalnym, niezwykle delikatnym smakiem i jak każda ryba morska dostarcza wielu cennych składników odżywczych. Co ciekawe, w trakcie jej spożycia można zacząć odczuwać lekkie drętwienie języka i warg, co uznawane jest za dodatkowe, zwiększające poziom adrenaliny doznanie. Nigdy tak naprawdę nie wiadomo bowiem, czy przypadkiem nie jest to nasz ostatni posiłek. Być może to właśnie dreszczyk niepewności sprawia, że ryba rozdymka jest tak ceniona przez wiele osób.

Przyrządzanie trującej ryby fugu

Przygotowanie jej w bezpieczny sposób wymaga wielu lat nauki i odpowiednich umiejętności, dlatego kucharze potrzebują specjalnego szkolenia i certyfikacji by mogli rozpocząć przygotowywanie dania. Każda ryba fugu zabijana jest bezpośrednio przed spożyciem w restauracji, wcześniej przetrzymywana jest żywa w akwariach, gdzie może być podziwiana przez klientów. Sztuka polega na uśmierceniu tej ryby w taki sposób, by trucizna zawarta w narządach nie została rozprowadzona po całym ciele. Oczyszczone z wnętrzności oraz krwi mięso krojone jest następnie specjalnym nożem – fugu hiki. Potrawa najbardziej ceniona to sashimi, czyli cienkie plastry surowej ryby (stąd też fugu często jest określana jako trująca ryba na sushi), które często podaje się z dodatkami takimi jak:

• chilli
• sos sojowy
• szczypiorek
• rzepa
• cytryna
• wasabi

Licencjonowani kucharze przygotowujący fugu za każdym razem osobiście spotykają się z klientem i oceniają jego posturę. Na podstawie odpowiednich parametrów (takich jak chociażby wzrost i waga) celowo pozostawiają oni w mięsie ryby odrobinę trucizny. Dzięki temu właśnie klient jedząc posiłek może odczuwać lekki paraliż języka i mrowienie jamy ustnej. Ze względu na ryzyko, jakie niesie za sobą złe oszacowanie pozostawionej ilości, kwalifikacja na kucharza fugu trwa co najmniej kilka lat.

Fascynacja genomem ryby fugu

Genom rozdymki został zsekwencjonowany w 2001 roku, zaraz po genomie człowieka. Od tego czasu ryba ta jest organizmem modelowym, co oznacza, że wykorzystuje się ją do wielu badań, między innymi do wyszukiwania określonych genów człowieka. Autor bloga \”Ciekawostki o poranku\” w jednym ze swoich wpisów pisze:

,,Okazuje się, że Rozdymka żyje pod wodą tam, gdzie fosfor jest rzadkim pierwiastkiem. Ryba jest zatem poddana presji środowiska by nie wykorzystywać tego pierwiastka tam gdzie nie jest to niezbędne. Do powstania DNA potrzebny jest fosfor, który łączy deoksyrybozę i nukleotydy tworząc szkielet podwójnej helisy. Ewolucja kolejno wyrzucała w rybie zbędne sekwencje genomu by zmniejszyć w ten sposób zapotrzebowanie na fosfor. W konsekwencji, ryba ma super-mały genom liczący ok. 392 milionów par zasad. Dla porównania, człowiek ma…3,2 miliarda par zasad!\”

Wielu biologów uważa, że tylko to, co pozostało w genomie ryby, można uznać za niezbędną do przeżycia informację. W innym przypadku również te sekwencje zostałyby usunięte w celu zmniejszenia zapotrzebowania na fosfor. Analiza genomu rozdymki może więc mieć kluczowe znaczenie dla poznania znaczenia wielu sekwencji w DNA człowieka. Ponadto oba organizmy są ze sobą spokrewnione i należą do kręgowców.

---

Źródła:

1. Ciekawa, smaczna, niebezpieczna fugu, \”Forum Akademickie\” [2023.10.29].
2. N. Michalak, Ryba fugu – właściwości trującej ryby, przyrządzanie, jak działa jej trucizna?, \”Wylecz.to\” [2023.10.29].
3. Ł. Olszewski, Rozdymka tygrysia – zabójcza ryba fugu, \”Ciekawe gatunki zwierząt i roślin\” [2023.10.29].
4. P. Węgrzynowicz, Fugu – kuchenna trucicielka, \”Konnichiwa.pl\” [2023.10.29].
5. M. Glazer [w:] Ciekawostki o poranku, post z 19.01.2023 [2023.10.29].

---

Oprac. Agata Tondos, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International