Gil zwyczajny – nie tylko zimowy ptaszek a całoroczny bywalec Polski [ER]

Gil zwyczajny (Pyrrhula pyrrhula) to śpiewający ptak neognatyczny, czyli charakteryzujący się ruchomym podniebieniem i zredukowaniem niektórych kości. Tego małego ptaka nie sposób pomylić z żadnym innym. Brzuszek w kolorze jarzębiny to jego główny znak rozpoznawczy.

Występowanie

Gile zwyczajne zamieszkują tereny Europy i Azji, od Irlandii i Portugalii po Japonię i Kamczatkę. Zimowiskami dla gili jest też Turcja i Iran. Gil zwyczajny występuje w Polsce przez cały rok na nizinach i pogórzach, choć nie jest on bardzo liczny. W Polsce zasiedla tereny nierównomiernie, częściej dostrzegany zimą, a wiosną ukrywa się w górach i trudno go spotkać.

Wygląd

Gil jest większym osobnikiem niż wróbel, jego ciało od czubka dzioba po kraniec ogona mierzy około 17 cm. Ptak ten ma okrągłe ciało, waży do 25. gramów. Głowa gila jest dość duża, a jej wierzch pokrywają pióra wybarwione na czarno. Oczy gila zwyczajnego są brązowe. Dziób ptaka jest krótki i ma kształt stożka, poza tym jest gruby i mocny. Skrzydła gila są barwy czarnej z wyraźną białą pręgą biegnącą po skosie. Skrzydła są długie, ich rozpiętość sięga 27. cm. Krępą sylwetkę podkreśla wydatna pierś w kolorze żywej czerwieni. Nogi gila zwyczajnego są brązowe, długi ogon jest niebieskoczarny, a kuper biały. Dymorfizm płciowy jest mocno zaznaczony, choć obie płci są jednakowej wielkości. U samca policzki i pierś jaskrawoczerwona, grzbiet (płaszcz) niebieskawo popielaty. U samicy pierś bledsza, brązowo-różowa, grzbiet brązowoszary. Młode podobne do samic, z szarobrązowym brzuchem, ale bez czarnej czapeczki i z beżową, a nie białą, pręgą na skrzydle. Ubarwienie dorosłe zyskują dopiero po jesiennym pierzeniu. 

Często pogwizduje: diu, diu, diu lub cicho wyćwierkuje dy lub ryr. Melodia nie jest głośna. Poza tym u gili występuje nieczęste u innych ptaków zachowanie – śpiewają również samice.

Biotop

Zamieszkuje wilgotne, gęste lasy iglaste i mieszane, bory świerkowe i jodłowe z gęstym poszyciem, zadrzewienia, sady, parki, cmentarze z drzewkami świerkowymi i ogrody. Unika otwartych terenów i bezdrzewnych pól. Zimą zwracają uwagę nieliczne stadka pięknie ubarwionych samców, którym towarzyszą skromniej ubarwione samice, gdy pojawiają się na obrzeżach siedlisk ludzkich. Wiosną i latem gile skryte są w leśnej gęstwinie i nie zwracają na siebie uwagi. Potem przestają się kryć. W poszukiwaniu pokarmu mogą odwiedzać różne siedliska, a nawet śródmieścia dużych miast czy karmniki.

Gniazdko

Budują je głównie w sąsiedztwie jezior, strumieni i górskich potoków. Przeważnie na drzewku iglastym w gęstwinach, zwłaszcza świerkowym, jałowcowym i jodłowym. W rozwidleniu bocznej gałęzi na wysokości 1,5–6 m nad ziemią, dobrze osłonięte. Składa się z suchych gałęzi, łodyg, korzonków, mchów, liści i traw tworząc czarkę.

Jaja

W maju składa 4–5 jaj różnobiegunowych, wydłużonych o tle bladoniebieskim z nielicznymi plamkami w kolorze czerwonym lub brązowym, o średnich wymiarach: 22,2 mm długości i 15,1 mm szerokości.

Wysiadywanie

Od zniesienia ostatniego jaja trwa od 12–14 dni i jest wykonywane tylko przez samicę. Po wykluciu oboje partnerzy karmią swoje potomstwo. Pisklęta, gniazdowniki, przebywają w gnieździe przez okres ok. 2 tygodni. Jeszcze przez pewien czas pozostają pod opieką rodziców (najczęściej samca). Gdy skończy się okres lęgowy opuszczają tereny gniazdowania leżące w iglastych borach średnich i wyższych położeń górskich i przelatują na niziny i pogórza, gdzie łatwiej jest o zdobycie pokarmu. Gile na wolności dożywają nawet do 15 lat (na podstawie obrączkowania szacuje się, że czasem nawet 17 lat).

Podgatunki

Gil zwyczajny w zależności od opracowania występuje w 9. lub 10. podgatunkach. Różnica w ich liczbie jest wynikiem częstej klasyfikacji jednego z podgatunków jako przedstawiciela grupy gili czerwonolicych, a nie jako osobny podgatunek.

• pyrrhula pileata – Wyspy Brytyjskie,
• gil zwyczajny (P. pyrrhula pyrrhula) – północna, południowo-środkowa i wschodnia Europa, 
• pyrrhula europaea – zachodnia Europa,
• pyrrhula iberiae – południowo-zachodnia Francja, północny Półwysep Iberyjski,
• pyrrhula rossikowi – północno-wschodnia Turcja i Kaukaz,
• gil siwy (P. pyrrhula cineracea) – zachodnia Syberia i północno-wschodni Kazachstan do wschodniej Syberii i północno-wschodnie Chiny,
• pyrrhula caspica – Azerbejdżani północny Iran, 
• pyrrhula cassinii – wschodnia Syberia,
• gil czerwonolicy (P. pyrrhula griseiventris) – Wyspy Kurylskie i północna Japonia,
• pyrrhula rosacea – Sachalin. 

Pożywienie gili

Pożywiają się nasionami, pąkami i młodymi pędami drzew liściastych i krzewów. Poza tym jego dieta składa się z suchych i mięsistych owoców, z których wydziobuje nasiona, by dostać się do ich wnętrza. Ich głównym pokarmem są: pestki owoców jarzębiny, głogu, dzikiej róży, czereśni, brzozy, olchy, dębu, jaworu nasiona klonu, pokrzyw, mniszka lekarskiego jagody i owoce leśne pąki drzew liściastych. Mocnym dziobem umiejętnie oddzielają mięsistą część, rozłupuje nasionka i połyka ich zawartość. Gdy kończy się zima, ubywa nasion i owoców, co powoduje, że ptaki coraz częściej wyszukują pączków drzew liściastych. W przypadku sadów czy zieleni miejskiej nie jest to zwyczaj szkodliwy, gdyż mała liczebność gili nie wywołuje poważnych szkód. Pod koniec maja w diecie dominują nasiona mniszka lekarskiego. Ptak zbiera je wtedy na łąkach z ziemi. Przypadkiem podczas zbioru owoców zdarza się mu zjeść drobne owady, ale normalnie się nimi nie żywi. Podstawą pożywienia dla piskląt w gnieździe stanowią wyłuskane nasionka z domieszką owadów, ślimaków i pająków. Ptak przeważnie żeruje na drzewach i wyższych krzewach, zimą zlatując częściej na grunt.

Ochrona gatunkowa gila zwyczajnego

Gil zwyczajny nie jest zagrożony wyginięciem, choć status liczebności światowej określa się jako spadkowy. Unia Ochrony Przyrody klasyfikuje (IUCN red list) gila zwyczajnego jako gatunek najmniejszej troski o sygnaturze LC (least concer). W Polsce gil zwyczajny jest objęta całkowitą ochroną gatunkową.  Oznacza to, że nie można go zabijać, przetrzymywać żywych lub martwych ptaków, okaleczać, pozyskiwać i transportować oraz niszczyć ich siedlisk. Ochrona obejmuje także ich gniazda, schronienia, jaja i pisklęta.

---

Źródła:

1. Gil zwyczajny – jak wygląda, ile żyje, co je, opis gatunku, „ZOONews” [2023.10.29]. 
   
2. Gil zwyczajny – opis i charakterystyka gila, „Przygody przyrody” [2023.10.29].
3. Gil zwyczajny, \”Wikipedia\” [2023.10.29]

---

Ewelina Rakoczy, Kraków 2023,  CC BY 4.0 Attribution 4.0 International.