Łabędź niemy – najcięższy latający ptak w Polsce

Łabędź niemy (Cygnus olor) – gatunek dużego, częściowo wędrownego ptaka wodnego z podrodziny gęsi w rodzinie kaczkowatych . Zamieszkuje Eurazję od Wielkiej Brytanii i Francji po Pacyfik. W Polsce nieliczny, lokalnie średnio liczny. Nie wyróżnia się podgatunków. Jest jednym z najcięższych ptaków latających.

Charakterystyka

Jego charakterystyczne cechy to imponujące rozmiary (150–170 cm długości ciała, rozpiętość skrzydeł 200–240 cm) oraz masa ciała, osiągająca nawet 14,1 kg u samców.

Samce zazwyczaj są wyraźnie większe od samic, mają białe upierzenie, pomarańczowy dziób z czarnym paznokciem na końcu, oraz czarną narośl u nasady (większą u samców w okresie godowym). Nogi są czarne, a skok i palce pokryte są rogowymi tarczkami. Młode ptaki do 3. roku życia są szare z szaroczerwonym dziobem, pozbawione narośli na dziobie. Ptaki dwuletnie zachowują szarość na głowie, szyi i lotkach. Pisklęta mają szary puch, ale niektóre, należące do mutacji immutabilis (odmiana polska), mają białe upierzenie i jasnoróżowe łapy. U ptaków tej odmiany nie występuje młodociana szata z brązowymi piórami, a dorosłe osobniki mają nieco bledszy dziób niż odmiana „zwykła”.

Łabędź niemy często wygina esowato szyję i unosi skrzydła jak żagle podczas pływania. Dorosłe osobniki nie nurkują, chociaż pisklęta posiadają tę umiejętność. Pierzenie odbywa się raz w roku, trwając 6–8 tygodni, podczas których ptaki stają się nielotne. Na lądzie poruszają się niezdarnie, a w wodzie radzą sobie doskonale dzięki spiętym błoną trzem przednim, długim palcom.

To najcięższe obecnie w Polsce ptaki zdolne do aktywnego lotu, wymagające zbiornika wodnego do startu. Potrafią także startować z płaskich powierzchni ziemi lub zamarzniętych tafli jeziora lub rzeki. Wzbijają się zawsze pod wiatr, nabierając stopniowo wysokości. Latają zazwyczaj około 50 metrów nad ziemią, a podczas lotu można usłyszeć głośny świst machających skrzydeł. Łabędzie nieme lądują przeważnie na powierzchni wody lub śliskim lodzie. W niewoli często przycinane są lotki, uniemożliwiając im lot. Dorosły łabędź niemy może mieć ponad 25 tysięcy piór, z czego około 20 tysięcy znajduje się na szyi.

Łabędzie nieme wydają charakterystyczne dźwięki, takie jak

1. chrząkanie
2. gwizdy
3. syczenie,

zwłaszcza w komunikacji oraz obronie terytorium.

Występowanie

W Polsce łabędź niemy zamieszkuje cały nizinny obszar kraju, wybierając różne akweny o zróżnicowanym charakterze, takie jak jeziora, stawy hodowlane, starorzecza, glinianki, torfianki, zbiorniki wiejskie i miejskie. Jako częściowo wędrowny gatunek, wielu ptaków zimuje w kraju, zarówno na niezamarzających wodach śródlądowych, jak i na wybrzeżu Bałtyku, zwłaszcza na Zatoce Gdańskiej. Zimą liczne stada łabędzi niemych znajdują schronienie w miejscach, gdzie są regularnie dokarmiane przez ludzi. Przykłady to duże skupiska na plażach Trójmiasta, nad Wisłą w Krakowie oraz przy Brdzie w Bydgoszczy.

Toki

Pary łabędzi niemych, które formują się już jesienią, zazwyczaj pozostają sobie wiernymi. Jednakże w Polsce za pomocą obrączkowania udokumentowano zarówno sporadyczne rozpadanie się par, jak i tworzenie nowych związków po śmierci jednego z partnerów. Po zanurzeniu szyi w wodzie, łabędzie prostują się, przyciskając piersiami do powierzchni. Wczesną wiosną oboje wyznaczają swoje terytorium, a samiec energicznie je broni. W obliczu intruzów prezentuje groźną postawę, z wyciągniętą głową do tyłu i uniesionymi skrzydłami. W sytuacji zagrożenia skacze naprzód, odbijając się od wody obiema łapami. Zazwyczaj wypierają inne ptaki wodne, uniemożliwiając im zakładanie gniazd lęgowych.

Gniazdo

W trzcinach, pływające, rzadziej na lądzie lub w innych trudno dostępnych miejscach. Podkład tworzą gałązki i grubsze badyle, wierzch delikatne liście trzcin i sitowia, a wnętrze wysłane jest materiałem drobnym oraz dużymi piórami puchowymi. Samiec przynosi budulec dziobem i podaje samicy, a ona układa go we właściwy sposób.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 5 do 9 jaj (oswojone łabędzice nawet do 12) w kwietniu lub maju.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres ok. 35 dni głównie przez samicę, podczas gdy samiec z reguły pozostaje w pobliżu, broniąc w razie potrzeby gniazda, zastępując samicę na krótkie okresy. Pisklęta są zagniazdownikami, opiekują się nimi zarówno samiec jak i samica. Zdolność do lotu uzyskują po około 4–5 miesiącach. Dwu i trzyletnie młode wprawdzie próbują budować już gniazdo, ale dojrzałość osiągają najwcześniej w 3. roku życia.

Pożywienie

Pokarm roślinny, ale z dodatkiem małży, ślimaków i larw owadów. Młode w pierwszych dniach życia odżywiają się zbutwiałą roślinnością, którą zdobywa matka. Pokarm często wydobywany jest wprost z dna zbiornika poprzez zanurzenie całego przodu ciała i uniesienie tylnej części ponad wodę. Dziennie wyrywają do 10 kg zanurzonych roślin wodnych.

Nieprawidłowa dieta, na przykład bogata w chleb, może powodować anielskie skrzydło, schorzenie nieuleczalne u dorosłych ptaków.

Ochrona

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście ptaków Polski sklasyfikowany został jako gatunek najmniejszej troski (LC). Według szacunków Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków, w latach 2013–2018 populacja lęgowa łabędzia niemego na terenie kraju liczyła 6300–7700 par lęgowych, zaś populacja zimująca co najmniej 10 900 – 21 200 osobników.

---

Źródła:                                                                                                                                                        1. Łabędź niemy, \”Wikipedia\” [2023.10.22]

---

Emilia Sroczyńska, CC By 4.0 International, 2023