Bogatka zwyczajna – niewielki ptak o charakterystycznym ubarwieniu

Bogatka zwyczajna to gatunek niewielkiego, częściowo wędrownego ptaka z rodziny sikor (Paridae) . Inaczej zwana sikorką bogatką bądź bogatką.  To gatunek szeroko rozpowszechniony  w całej Europie, na Bliskim Wschodzie, w Azji Środkowej i w południowej  części Afryki Północnej. Większość sikor nie migruje, z wyjątkiem bardzo surowych zim.

 

Zasięg występowania i systematyka

Występowanie w Polsce

Sikorka bogatka występuje na terenie całej Polski. Najczęściej spotykana w Województwie śląskim i w lasach, wyższych pięter gór Karpatów. Najliczniej  ptak występuje w Polsce na wybrzeżu.

 

Systematyka

Systematyka tego gatunku jest kwestią sporną, w zależności od ujęcia systematycznego wyróżnia się od kilkunastu do ponad czterdziestu podgatunków. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia 16 podgatunków i miejsca ich występowania:

1. Parus major newtoni  – Wyspy Brytyjskie;
2. Parus major major – bogatka zwyczajna, bogatka – cała Europa, północno-zachodnia Afryka, Azja Mniejsza, Iran, Kaukaz i południowa Syberia. Północne populacje przemieszczają się zimą nieco na południe (z Polski do Francji, Holandii i Niemiec).
3. Parus major kapustini  – południowo-wschodni Kazachstan i północno-zachodnie Chiny do Mongolii i wschodniej Syberii; obejmuje proponowany, lecz nieuznawany przez IOC podgatunek bargaensis;
4. Parus major corsus  – Portugalia, południowa Hiszpania i Korsyka;
5. Parus major mallorcae  – Baleary;
6. Parus major excelsus  – północno-zachodnia Afryka;
7. Parus major ecki,  – Sardynia;
8. Parus major aphrodite  – południowe Włochy, południowa Grecja, Wyspy Egejskie i Cypr;
9. Parus major niethammeri  – Kreta;
10. Parus major terraesanctae  – Syria do północno-wschodniego Egiptu;
11. Parus major karelini  – południowo-wschodni Azerbejdżan i północno-zachodni Iran;
12. Parus major blanfordi – północny Irak, północno-środkowy i południowo-zachodni Iran;
13. Parus major bokharensis  – bogatka siwa – Turkmenistan i północny Afganistan po południowo-środkowy Kazachstan i Uzbekistan;
14. Parus major turkestanicus  – południowo-wschodni Kazachstan do południowo-zachodniej Mongolii;
15. Parus major ferghanensis  – Tadżykistan i Kirgistan do zachodnich Chin;
16. Parus major intermedius  – północno-wschodni Iran i południowo-zachodni Turkmenistan.

Takson bokharensis jest przez niektórych autorów uznawany za osobny gatunek. Autorzy HBW (a tym samym IUCN) do gatunku Parus major zaliczają także bogatkę orientalną (Parus cinereus) i wszystkie jej podgatunki; w tym ujęciu systematycznym bogatka zwyczajna liczy łącznie aż 43 podgatunki.

Wygląd bogatki zwyczajnej

Bogatka zwyczajna to największa pośród sikorek europejskich. Porównując ją z innymi ptakami zimującymi w Polsce, nadal pozostaje niewielkim ptakiem. Mierzy od 14 do 16 cm (miara od czubka dzioba po kraniec ogona). Główka sikorki bogatki mierzy około 3 cm, a czarny dziób do 1,3 cm. Grzbiet ciała pokryty jest piórami w kolorze oliwkowym, natomiast brzuch jest żółty z czarnym krawatem, przechodzącym centralnie. Pióra na skrzydłach sikorki bogatki są szaroniebieskie z białym prążkiem. Rozpiętość skrzydeł to 22 cm. Ogon ptaków jest czarnoszary. Oczy  są barwy ciemnego brązu. Kończyny ptaka są silne i długie koloru szaroniebieskiego. Waga samic i samców sikorek bogatek oscyluje między 20 a 30 gramów.

Okres lęgowy:

Sezon lęgowy bogatki zwyczajnej trwa od końca kwietnia do początku lipca. Tworzone pary są monogamiczne. Łączenie się w pary ma miejsce w marcu. W lasach liściastych zagęszczenie par wynosi ok. jednej pary na 1 hektar zaś w iglastych około jednej pary na 2–5 ha. W porównaniu do lat 70. XX wieku bogatki wyprowadzają lęgi wcześniej, gdyż wcześniej rośnie temperatura wiosną, co prowadzi do rozwoju roślin i organizmów służących za pożywienie dla młodych.

Gniazdo i jaja

Ptaki zakładają swoje gniazda w naturalnych dziuplach ale chętnie zasiedlają też budki lęgowe. Znane są jednak z tego, że potrafią gniazdować w różnych  miejscach np. w słupku ogrodzeniowym, szlabanie kolejowym, skrzynce na listy, czy rozdzielni elektrycznej. W jednym lęgu składają do 12 jaj a gniazdują 2 razy w roku. Rodzice młodych muszą postarać się o pożywienie dla swojego potomstwa. Jaja składane są od końca kwietnia do początku lipca w liczbie od 6 do 14. Tak duża liczba jaj ma zrekompensować straty spowodowane zimowaniem na terenie lęgowym. Jaja są koloru białego, pokrywają je rdzawe plamki. Ich średnie wymiary (n=124) wynoszą 17,2 × 13,4 mm.

Bogatka jest ptakiem zdecydowanie liczniejszym niż ilość naturalnych miejsc dogodnych do gniazdowania. Dlatego jej gniazda można spotkać w przeróżnych, czasem zadziwiających miejscach.

Wysiadywanie i odchów młodych

Jaja wysiadywane są przez okres 13–14 dni przez samicę. W szczytowym okresie sezonu rodzice mogą odbyć ponad 1000 lotów do gniazda w trakcie 16-godzinnego dnia. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po około 15–21 dniach. Przez 3 tygodnie przebywania potomstwa w gnieździe samiec pomaga partnerce w jego dokarmianiu. Rodzina przebywa ze sobą jeszcze przez 3 kolejne tygodnie. Sikorka bogatka żyje od 3 do 9 lat.

Głos

U bogatki zarejestrowanych zostało ponad 200 rodzajów głosów. Śpiew samca zwraca na siebie uwagę prostotą, dużym repertuarem głosów i donośnym brzmieniem – to „cicibej cicibej” lub „si si trn”, powtarzane wielokrotnie dwu- i trzysylabowe motywy. Czasem mogą brzmieć podobnie do zięb – „pink” lub warczeć „czerrr”. Melodie wykonywane przez samce rozlegają się już w czasie przedwiośnia. Śpiew tego ptaka słyszy się najczęściej wiosną, ale także w czasie słonecznych jesiennych i zimowych dni. Bogatka potrafi naśladować głosy kontaktowe innych gatunków np. dzwońca czy pierwiosnka.

Pożywienie

Pożywienie bogatki stanowią owady, pająki i inne bezkręgowce a zimą pokarm roślinny – nasiona (szczególnie  nasiona roślin oleistych, ), owoce, często jest także dokarmiana przez ludzi, np. słoniną. Sporadycznie zjada również orzechy włoskie, rzadko wystawianie w karmnikach. Poszukuje też jajeczek i larw owadów ukrytych w szczelinach gałęzi. Potrafi zjeść w ciągu minuty 24 owady lub ich jaja i odwiedzić w ciągu doby około tysiąc drzew. Może też sięgać po padlinę większych zwierząt. Najchętniej jednak zjada owady (np. chrząszcze).

W każdym środowisku, w którym występuje, zachowuje się jak ptak leśny, co oznacza, że przesiaduje najczęściej na drzewach, gdzie łapie owady. W razie potrzeby jednak żeruje także na poziomie gruntu. Zimą w karmnikach jest jednym z najczęstszych gości ponieważ ten pokarm podany przez człowieka nie wymaga trudu przy jego zdobywaniu. Pożywienie pozostawiane w karmnikach – słonina i nasiona – nie wystarcza ptakowi do pełnego zaspokojenia potrzeb żywieniowych, dlatego dokarmianie nie zawsze dobrze służy temu rodzajowi ptaka. By dotrwać do kolejnej wiosny wymaga ona zimą również pokarmu zwierzęcego, który zdobywa  bez pomocy człowieka.

Zagrożenie i ochrona

IUCN uznaje bogatkę za gatunek najmniejszej troski. Według szacunków organizacji BirdLife International, w 2015 roku liczebność europejskiej populacji (wraz z Turcją) zawierała się w przedziale 130–211 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy. Na terenie Polski ptak jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.

Liczebności sikory bogatki sprzyja wywieszanie nisko (na wysokości ok. 1,30–1,50 m) budek lęgowych na danym terenie, jak i ochrona starych drzew dziuplastych. Zagrażają im naturalne drapieżniki, a wiele z nich poluje na te ptaki. Populacje może zmniejszyć też zimą głód i mróz.

 

---

Źródła:

1. Bogatka zwyczajna, \”Wikipedia\” [2023.10.22]
2. Sikorka bogatka – wygląd, występowanie, opis gatunku, \”ZooNews\” [2023.10.22]
3. Lilianna Ewa Korzutowska, Sikorka bogatka,  [2023.10.22]
4. M. Janiszewska, R. Włodarczyk, Atlas ptaków polskich, Warszawa 2021

---

Agnieszka Kurda, CC By 4.0 International, 2019