Błotniak zbożowy (Circus cyaneus) – rodzina jastrzębiowata

Błotniak zbożowy jest nieznacznie większy (długość ciała ok. 48 cm, rozpiętość skrzydeł ok.110 cm), a przede wszystkim mocniej zbudowany od błotniaka łąkowego. W porównaniu z tym ostatnim ma proporcjonalnie krótsze i nieco szersze skrzydła, na których końcach widać wyraźnie 5 palczastych lotek.

Cechy charakterystyczne

Ptak wielkości jastrzębia o widocznym w locie wydłużonym tułowiu i stosunkowo szerokich i długich skrzydłach. Występuje u niego dymorfizm płciowy, podobnie jak u innych błotniaków. Samiec z wierzchu jasnopopielaty, o takiej głowie i piersi, spód i nasadę ogona ma białe, a skrajne lotki czarne. Błotniak zbożowy jest nieznacznie większy (długość ciała ok. 48 cm, rozpiętość skrzydeł ok.110 cm), a przede wszystkim mocniej zbudowany od błotniaka łąkowego. W porównaniu z tym ostatnim ma proporcjonalnie krótsze i nieco szersze skrzydła, na których końcach widać wyraźnie 5 palczastych lotek (4 tworzą szczyt skrzydła). Podobnie jak u pozostałych błotniaków występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Dorosłe i ostatecznie wybarwione samce są z wierchu niebieskawo szare z czarnymi końcami skrzydeł i białą plamą na kuprze. Od spodu są białe, z wyjątkiem szarej głowy i górnej części piersi, czarnych końców skrzydeł oraz ciemnego, wąskiego paska na ich tylnej krawędzi. Samice są generalnie dosyć podobne do samic błotniaka łąkowego i poza sylwetką różnią się obecnością zauważalnej, choć mało kontrastowej, jasnej obroży na szyi, przeciętnie szerszymi kreskami i plamkami na tułowiu (zwłaszcza po bokach i na podogoniu) oraz pręgowaniem lotek drugorzędowych, które przechodzi w prążki na lotkach pierwszorzędowych.

• Młode ptaki (juv.) są bardzo podobne do samicy, różnią się bardziej rdzawym odcieniem spodu ciała, wyraźniejszym rysunkiem na głowie oraz ciemniejszymi i bardziej jednolitymi lotkami drugorzędowymi.

• Błotniak zbożowy może w naturalnych warunkach osiągać wiek 16 lat.

Tryb życia

Błotniaki zbożowe prowadzą samotniczy tryb życia. Tylko w okresie rozrodczym mogą tworzyć ściślejsze związki, które po skończonym sezonie rozpadają się. W zdecydowanej większości to ptaki monogamiczne, ale przy dużej obfitości pokarmu może dochodzić do poligamii.

Stan populacji krajowej

Dawniej był gatunkiem rzadkim ale jego lęgi stwierdzano w różnych częściach kraju (np. na Podlasiu, Pomorzu Zachodnim, w Wielkopolsce, a nawet w centrum). Obecnie, po trwającym od dłuższego czasu sukcesywnym spadku liczebności, prawdopodobnie przestał być w Polsce ptakiem lęgowym.

Od przynajmniej kilku lat nie odnotowano żadnego pewnego przypadku gniazdowania i można przyjąć, że w naszym kraju gnieżdżą się tylko pojedyncze pary (jeśli w ogóle).

Błotniaki zbożowe spotyka się za to stosunkowo często w okresie wiosennych i jesiennych migracji, a część z przylatujących osobników również u nas zimuje (zwłaszcza w zachodniej Polsce).

Poziom zagrożenia

Podstawowym zagrożenie, prawdopodobnie najbardziej odpowiedzialnym za załamanie się środkowoeuropejskich populacji tego gatunku, są niekorzystne zmiany zachodzące w siedliskach lęgowych. Zmiany te powodują nie tylko bezpośrednią utratę potencjalnych miejsc dogodnych do gniazdowania, ale również wpływają na zubożenie bazy pokarmowej. Innym zagrożeniem jest nielegalny odstrzał, który w przypadku tak rzadkiego i zagrożonego ptaka może przyczyniać się do przyśpieszenia procesu jego wycofywania się i ostatecznie –wymierania.

Biologia lęgowa

W warunkach środkowoeuropejskich błotniaki zbożowe są ptakami częściowo wędrownymi (koczującymi) i mogą zimować w kraju, razem z osobnikami przybyłymi jesienią z północy. Jeśli odlatują to generalnie w kierunku południowo-zachodnim. W normalnych warunkach pierwszy raz przystępują do lęgów zazwyczaj nie wcześniej niż w 3. roku życia.

Proces

Na terenach lęgowych pojawiają się od początku kwietnia. Gniazdo buduje zazwyczaj samica, na ziemi w gęstej roślinności. Składa w nim 4-6 jaj, które sama wysiaduje. Stwierdzono przypadki poligamii, kiedy samiec zaopatrywał w pokarm dwie (wyjątkowo więcej) samice gniazdujące niedaleko (nawet ok. 50 m) od siebie.

Produktywność

Statystyczna para odchowuje przeciętnie mniej niż 2 młode rocznie, przy czym produktywność zwłaszcza północnych populacji dosyć wyraźnie zależy od cyklicznych zmian liczebności gryzoni. Błotniaki zbożowe zaczynają opuszczać tereny lęgowe od ok. połowy sierpnia.

Źródła:

1. Błotniak zbożowy, \”Wikipedia\” [2023.10.19]
2. M.Piekarski, Błotniak zbożowy (Circus cyaneus), Warszawa 2020
3. Błotniak zbożowy, \”Medianauka\” [2023.10.19]

---

Wiktoria Biernat, CC BY 4.0 International, 2019