Żyrafa sawannowa (giraffa camelopardalis) – opis systematyczny [MR]

Żyrafa sawannowa to piękny ssak z rodziny żyrafowatych o charakterystycznej długiej szyi i długich nogach. Zwierzę intrygowało różne kultury z uwagi na swój charakterystyczny wygląd. Zwierzęta te praktycznie nie śpią, ich sen trwa kilkanaście minut w ciągu doby.

Budowa ciała

Szyja

Żyrafa sawannowa wyróżnia się bardzo długą szyją, mogącą osiągać do 2 m i stanowiącą znaczną część wysokości zwierzęcia. Gatunek ten nie ma więcej kręgów szyjnych niż inne ssaki, lecz są one nieproporcjonalnie wydłużone – każdy mierzy 28 cm długości. Wyróżnia się dużymi oczami i uszami, głową przypominającą głowę wielbłąda, grzbietem o linii opadającej od barków do zadu, nogami o ciężkich stopach i cienkim ogonem z czarnym włosiem, które służy jej do odganiania much.

Istnieją dwie główne hipotezy tłumaczące ewolucyjne powstanie i utrzymanie się wydłużonej szyi żyraf. Dłuższa szyja umożliwiała przodkom żyraf korzystanie z pokarmu niedostępnego dla przodków tych kopytnych, unikając tym samym konkurencji o pokarm z tymi gatunkami. Jest to realna przewaga, jako że żyrafa sawannowa sięga wysokości 4,5 m, podczas gdy nawet dużych rozmiarów jej konkurenci, jak kudu, sięgają tylko 2 m.

Druga hipoteza wiąże się z doborem płciowym. Mówi ona, że długie szyje wyewoluowały jako drugorzędowa cecha płciowa, dająca samcom przewagę podczas zachowań zwanych necking, związanych z ustalaniem dominacji.

Kończyny i poruszanie się

Wedle niektórych źródeł przednie kończyny żyrafy są dłuższe niż tylne, wedle innych zasadniczo nie różnią się zbytnio długością. Kość promieniowa i kość łokciowa łączą się stawowo z nadgarstkiem, który funkcjonuje u tego gatunku jako kolano.

Żyrafa sawannowa zna tylko dwa sposoby przemieszczania się: chód (inochód) i galop. Ten pierwszy polega na poruszaniu kończynami po jednej stronie ciała w tym samym czasie (prawe albo lewe), po czym następuje zmiana strony na przeciwną. Z każdym krokiem zwierzę kołysze głową.

Termoregulacja

Żyrafa sawannowa jest zwierzęciem stałocieplnym, utrzymuje stałą temperaturę ciała, która wynosi 38,5 ± 0,5 °C. Jako że żyje w klimacie gorącym, o małej wilgotności i niewielkiej dostępności wody, musi poradzić sobie z pozbywaniem się nie tylko ciepła powstającego na skutek przemian metabolicznych, ale również energią słoneczną pochłoniętą przez skórę. W termoregulacji dużą rolę odgrywa skóra, pokrywająca powierzchnię ciała, poprzez którą tracone jest ciepło, ale która również wystawiona jest na działanie słońca.

Występowanie

Żyrafy występują od Czadu na północy do RPA na południu oraz od Nigru na zachodzie do Somalii na wschodzie. Zasięg występowania żyrafy jest nieciągły, a niektóre populacje są izolowane od siebie.

Zazwyczaj zasiedla sawanny, tereny trawiaste i otwarte tereny drzewiaste. Preferuje tereny drzewiaste porośnięte roślinami z rodzajów Acacia, Commiphora, Combretum i otwarte z Terminalia niżeli gęściej zadrzewione siedliska, jak tereny lesiste z Brachystegia.

Zachowanie

Żyrafy zazwyczaj spotyka się w grupach. Są to jednak grupy otwarte, których skład ciągle się zmienia. Osobniki łączą nieliczne silne więzy społeczne i członkowie zgromadzeń zmieniają się co kilka godzin. Dla celów badawczych grupę zdefiniowano jako zbiór osobników znajdujących się w odległości mniej niż 1 km od siebie i przemieszczających się zasadniczo w tym samym kierunku. Liczba zwierząt w takim zgromadzeniu może wynosić do 32 żyraf.

Zwierzę jest ogólnie ciche i nie wydaje dźwięków. Słyszano jednak różne dźwięki służące komunikacji. Podczas kopulacji samce wydają głośne kaszlnięcia. Samice nawołują swoje młode porykiwaniem. Cielęta prychają, beczą, muczą i miauczą. Poza tym żyrafy chrapią, piszczą, jęczą i wydają z siebie fletowate dźwięki.

Samce żyraf wykorzystują swe szyje w walce. Zachowanie to nosi nazwę necking. Służy ono ustaleniu dominacji. Samce, którym uda się wygrać w walce na szyje, osiągają większy sukces reprodukcyjny. Zachowanie to może pojawiać się z niską bądź wysoką intensywnością. Przy niewielkiej wojownicy ocierają się i opierają się o siebie. Starcie wygrywa pretendent, który potrafi się bardziej wyprostować. W neckingu o wysokiej intensywności wojownicy rozsuwają swoje kończyny przednie i uderzają o siebie szyjami, starając się uderzyć ossikonami.

Przeciwnicy starają uchylić się przed uderzeniem drugiego i oddać cios. Energia uderzenia zależy od masy czaszki i łuku, po którym przebiega cios. Pojedynek może trwać ponad pół godziny, co zależy od tego, jak bardzo wyrównany poziom prezentują konkurenci.

Interakcje międzygatunkowe

Żyrafy cieszą się zwykle dłuższym życiem w porównaniu z innymi przeżuwaczami, sięgającym na wolności 25 lat. Z powodu swych rozmiarów, dobrego wzroku i silnych kopnięć osobniki dorosłe zazwyczaj nie padają ofiarą drapieżników. Mogą jednak stać się zdobyczą lwów, co zdarza się regularnie w Parku Narodowym Krugera. Zagrożenie dla zginającej się w dół w celu napicia się żyrafy stanowić może też krokodyl nilowy.

Często żywią się na nich kleszcze, zwłaszcza w okolicy narządów rozrodczych zewnętrznych, gdzie skóra cechuje się mniejszą grubością niż w innych miejscach. Pasożytują głównie gatunki z rodzajów Hyalomma, Amblyomma i Rhipicephalus. Kopytnym pomagają bąkojad czerwonodzioby i bąkojad żółtodzioby czyszczące je z kleszczy i ostrzegające przed niebezpieczeństwem. Pasożytują na nich także robaki:

• Parabronema skrjabini;
• Skrjabinema spp.;
• Haemonchus mitchelli;
• Haemonchus contortus;
• Echinococcus.

Kleszcze przenoszą wewnątrzkomórkowe apikompleksy z rodzajów Babesia i Theileria, a także Cytauxzoon, mogący doprowadzić do letalnej choroby. Zapadają też na różne choroby. Wymienia się tutaj choćby obecnie eradykowaną infekcję wirusową księgosusz. Żyrafy mogą chorować również na egzokrynną niewydolność trzustki, objawiającą się biegunką.

Żyrafa sawannowa i człowiek

Żyrafy i ludzie oddziaływali na siebie przez tysiąclecia. Buszmeni z południowej Afryki znają medyczne tańce nazwane imionami zwierząt. Taniec żyrafy wykonuje się w celu leczenia chorób głowy. Wiele afrykańskich opowieści ludowych stara się wyjaśnić, jak żyrafa stała się tak wysoka. Jedna z historii ze wschodniej Afryki opowiada, że żyrafa sawannowa wyrosła tak wysoko od jedzenia zbyt wielu magicznych ziół.

Liczne malowidła naskalne na Saharze przedstawiające żyrafy sugerują, że zwierzę to odgrywało istotną rolę w życiu mieszkańców tych terenów, zanim całkowicie one spustynniały. Na niektórych stanowiskach jest to dominujący wizerunek zwierząt, a często są przedstawiane z liną zwisającą z szyi. Egipcjanie oznaczali to zwierzę odrębnym hieroglifem, nazwanym ‘sr’ w języku staroegipskim i ‘mmy’ w późniejszych okresach.

Żyrafa sawannowa stała się też obiektem eksperymentów naukowych i odkryć. Naukowcy zwrócili uwagę na własności skóry tego kręgowca, tworząc kombinezony ciśnieniowe dla astronautów i pilotów myśliwców, ponieważ ludzie wykonujący te zawody narażają się na utratę przytomności w wyniku napływu krwi do nóg spowodowanego dużymi przeciążeniami, jakim poddawane są ich ciała w trakcie lotu.

---

Źródła:

1. Żyrafa sawannowa, \”Medianauka\” [2023.11.08].
2. Żyrafa sawannowa, \”Wikipedia\” [2023.11.08].
3. Żyrafa  – wysoki ssak rekordzista, \”Świat zwierząt\” [2023.11.08].

---

Oprac. Martyna Rajwa, Jastrzębie-Zdój 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International