Tajpan pustynny (śródlądowy) – najbardziej jadowity wąż na świecie [KP]

Tajpan pustynny to gatunek węża z rodziny zdradnicowatych, najgroźniejszy jadowity wąż. Tajpany, tak jak wszystkie węże w Australii objęte są ochroną gatunkową i słyną z niezwykle silnego i zabójczego jadu. Zamieszkuje pustynne tereny Australii. Pomimo niepozornego wyglądu jest bardzo jadowity, a przez to groźny dla otoczenia.

Charakterystyka

Tajpan jest smukłym wężem, który osiąga średnio 180 cm długości. Niektóre osobniki mogą jednak dorosnąć nawet do 2,5 metra. Długość życia tajpana pustynnego na wolności jest bardzo trudna do określenia. Szacuje się jednak, że węże te w naturalnym środowisku przeżywają średnio od 10 do 15 lat. W niewoli długość ich życia niejednokrotnie przekracza ponad 20 lat. Na dokładny wiek ma wpływ wiele różnych czynników, takich jak np. predyspozycje genetyczne czy przebyte choroby. Ubarwienie tego węża zmienia się w zależności od pory roku. Latem jest jasnosłomkowy, a zimą staje się ciemnobrązowy. Uznaje się go za jednego z najgroźniejszych węży świata. Warto jednak nadmienić, że tajpan pustynny nie jest zbyt ruchliwy i agresywny. Tajpan to wąż dosyć płochliwy i nieśmiały. Nigdy nie zaatakuje człowieka, jeżeli będzie miał możliwość szybkiego wycofania się z sytuacji, która mu zagraża. Oxyuranus microlepidotus występuje w Australii środkowo-wschodniej. Można spotkać go w Nowej Południowej Walii, jednak najwięcej osobników żyje obecnie w Queensland. Biotop tego gatunku obejmuje suche równiny, które okresowo zalewane są wodą. Tajpan pustynny prowadzi dzienny i wybitnie samotniczy tryb życia. Zazwyczaj czas spędza w przesuszonych krzakach. Podczas upałów kryje się w szczelinach skalnych.

Tajpan to wąż, który uchodzi za jedno z najbardziej niebezpiecznych zwierząt na świecie. Wyróżniamy dwa rodzaje tajpanów: pustynny oraz australijski. Ten pierwszy cieszy się gorszą sławą – jego jad jest uznawany za najbardziej toksyczny na naszej planecie i za bezpośrednie spotkanie z nim można zapłacić naprawdę wysoką cenę, a nawet przypłacić je życiem.

Biologia i ekologia

Dojrzałość płciowa osiągana jest stosunkowo szybko, samce stają się dorosłe po osiągnięciu ok. 80 cm, a samice przy ok. 100 cm. Okres inkubacji trwa 2 miesiące. Gatunek ten jest jajorodny, samice składają od 7 do 20 jaj, a ich okres inkubacji wynosi 60–80 dni. W niewoli tajpany pustynne szybko rozwijają się: osobniki męskie osiągają dojrzałość płciową w 16. miesiącu życia, a samice w 28. miesiącu. Występuje dymorfizm płciowy.

Rozmnażanie

Zamieszkujący pustynne tereny Australii, tajpan jest wężem jajorodnym. Zwierzęta te osiągają dojrzałość płciową mniej więcej po ukończeniu maksymalnie drugiego roku życia. Samice, kiedy osiąganą długość 100 cm, a samce – po osiągnięciu 80 cm. Okres godowy przypada na czas od sierpnia do grudnia. Ilość jaj złożonych przez samice tych australijskich węży jest uzależniona od populacji szczurów. Im więcej szkodników, tym więcej groźnych węży.

Pożywienie

Dieta tajpana pustynnego obejmuje małe gryzonie, przede wszystkim myszy i szczury. Tajpan pustynny żywi się głównie rodzimym gatunkiem szczura długowłosego, którego dostępność jest duża po silnym deszczu. Gryzonie te są ruchliwe i agresywne, w związku z czym niektórzy naukowcy uważają, że siła jadu i sposób polowania tajpana wykształciły się w toku ewolucji jako mechanizm adaptacyjny – wąż musi szybko poskromić ofiarę, nim ta wyrządzi mu krzywdę lub ucieknie. Selekcja pokarmu przez węża ma swoje minusy – kiedy liczebność populacji szczurów w czasie pory suchej drastycznie spada, tajpany stają się wychudzone i tracą swoją lśniącą skórę. U tego zdradnicowatego nie ma związanej z wiekiem różnicy w rodzaju pobieranego pokarmu.

Jad

Jad tajpana pustynnego jest przede wszystkim neurotoksyczny, ale zawiera też elementy hemotoksyczne, wpływające na krzepnięcie krwi. Jad tajpana pustynnego uznawany jest za najbardziej toksyczny na świecie, LD50 dla myszy wynosi 0,02 mg/kg. Jad wykorzystuje się w licznych badaniach farmakologicznych, sprawdzając i analizując skład jadu, szukając zastosowań w medycynie. Skład jadu tajpana jest słabo przebadany, w 2005 roku znane były sekwencje aminokwasowe tylko 7 białek, wchodzących w skład jadu. Neurotoksyny jadu tajpana pustynnego wykorzystywane są do badań laboratoryjnych, skupiających się na badaniu układu mięśniowo-nerwowego. Prokoagulant z jadu wykorzystywany jest do oznaczania ilości protrombiny w cytoplazmie i badaniach dotyczących koagulacji krwi. Nie pomagają także wyjątkowo długie zęby jadowe. Ukąszony człowiek umiera w ciągu kilku minut. Tuż przed śmiercią dochodzi do uszkodzenia nerek i porażenia układu nerwowego. Warto zaznaczyć, że są to informacje oparte na teoretycznych rozważaniach. Nie ma statystyk, które wskazywałyby, że ostatnich dziesięcioleciach ktoś padł ofiarą tych gadów.

1. W przypadku tajpana pustynnego LD50 może przyjmować następujące wartości:
2. LD50sc (podskórnie) – zabija połowę z 416 tysięcy myszy
3. LD50scii (podskórnie w albuminie surowicy wołowej) – zabija połowę z 2 mln myszy
4. LD50iv (dożylnie) – zabija połowę z 3,3 mln myszy
5. LD50ip (wewnątrzotrzewnowo) – zabija połowę z 4,9 mln myszy

Skład

Jad tajpana pustynnego jest mieszaniną kompleksowych połączeń białek oraz nieproteinowych związków, większość substancji nie została jeszcze w pełni scharakteryzowana. W jego skład wchodzą: neurotoksyny przedsynaptyczne – paradoksyna (PDX) oraz postsynaptyczne – oksylepitoksyna (ang. oxylepitoxin I), oksytoksyna oraz skutoksyna, porażające układ nerwowy, związki przeciwzakrzepowe – meziotrombina, miotoksyny – wpływające na pracę mięśni, nefrotoksyny – uszkadzające nerki oraz hialuronidazę. Paradoksyna należy do najsilniejszych β-neurotoksyn, które uniemożliwiają syntezę acetylocholiny.

Ochrona gatunkowa

Jak każdy australijski wąż, tajpan pustynny jest chroniony prawnie. W Australii jego status ochronny zależy od miejsca występowania. W północnej Australii uznany jest za gatunek niezagrożony, w Queenslandzie jako bliski zagrożenia, a w Wiktorii i Nowej Południowej Walii za wymarły lub prawie wymarły. Rzadko wchodzi w interakcję z człowiekiem. Mimo najsilniejszego wśród zwierząt jadu, tajpan pustynny pada ofiarą innych gatunków. Wąż mulga (Pseudechis australis) jest odporny na jad większości australijskich węży i jest znany z tego, że zjada młode tajpany pustynne.

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN po raz pierwszy sklasyfikowano go dopiero w 2018 roku – otrzymał status LC, czyli najmniejszej troski.

Znaczenie gospodarcze gatunku

Tajpan ma wpływ na gospodarkę w kontekście prowadzonych nad nim badań naukowych. Antytoksyna produkowana jest przez Australijski Park Gadów i Laboratorium Surowic Commonwealth w Melbourne. Oprócz tego występuje w licznych ogrodach zoologicznych, do których przyjeżdżają turyści, by obejrzeć najbardziej jadowitego węża na Ziemi.

Hodowla

Legalna hodowla tajpana pustynnego w niewoli odbywać się może wyłącznie w ogrodach zoologicznych. Dzięki temu zachowane są rezerwy genetyczne tego niezwykłego gada. Nie można zapomnieć także o funkcji edukacyjnej takich miejsc – ludzie mogą zobaczyć tam gada w bezpiecznych warunkach.

---

Źródła:

1. Tajpan pustynny – najbardziej jadowity wąż, „DinoAnimals” [2023/10/29]
2. P.B.: Tajpan pustynny – opis, występowanie, zdjęcia ciekawostki, „FajnyZwierzak” [2023/10/29]
3. Ciekawostki o tajpanach, „FajnePodróże” [2023/10/29]
4. To jeden z najbardziej jadowitych węży na świecie, „reporter-ntr” [2023/10/29]
5. Tajpan pustynny, „Wikipedia” [2023/10/29]

---

Oprac. Klaudia Pakos, Kraków 2023/10/29,  CC BY 4.0 Attribution 4.0 International