Karp polski – ozdoba polskich wigilijnych stołów [WMK]

Karp polski (cyprinus carpio) – gatunek słodkowodnej ryby z rodziny karpiowatych (cyprinidae). Hodowany i poławiany na dużą skalę jako ryba konsumpcyjna. Występuje w zlewiskach mórz Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego. Liczne odmiany hodowlane są rozpowszechnione zarówno w hodowli, jak i w wodach otwartych na całym niemal świecie.

Historia

Karp, jako gatunek, powstał na drodze naturalnej poliploidyzacji na przełomie trzeciorzędu i czwartorzędu w okolicach Morza Kaspijskiego i wschodniej Anatolii.
W Polsce karp jest gatunkiem obcym, sprowadzonym pomiędzy XII a XIII wiekiem, prawdopodobnie z hodowli cystersów czeskich lub morawskich.

Forma dzika (sazan) występowała pierwotnie w Europie południowo-wschodniej i Azji zachodniej w zlewiskach mórz Egejskiego, Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego. Najwcześniej karp polski został udomowiony w Chinach (V w p.n.e.). Już z roku 350 p.n.e. pochodzą pierwsze wzmianki o karpiu w Europie. Znajdujemy je u Arystotelesa. O karpiu pisze też Pliniusz Starszy (23-79 n.e.) w swojej Historii Naturalnej.

W Europie była to pierwsza ryba hodowana w sztucznych stawach, zakładanych przy klasztorach. Od VII do XII wieku nastąpił szybki rozwój rybactwa w majątkach klasztornych Belgii, Francji, Niemiec i na Bałkanach. Jest jedną z najważniejszych ryb hodowlanych.

Na świecie odławia się ok. 200 tys. ton karpia rocznie. W Polsce stanowi połowę odławianych ryb słodkowodnych. Przez wędkarzy uważany jest za rybę waleczną i przebiegłą.

W Polsce w okresie powojennym został uznany za jedno z podstawowych dań wigilijnych, głównie ze względu na najniższą cenę i łatwość hodowli, która skłoniła ówczesne władze państwowe do jego masowej hodowli na potrzeby świąteczne. W 2016 Sąd Najwyższy w Polsce wydał wyrok, w którym uznano sprzedaż żywych karpi w torebkach bez wody za znęcanie się nad zwierzętami.

Karp polski – budowa anatomiczna

Osiąga ponad 1 m długości i masę ponad 30 kg (największy złowiony ważył 51,2 kg). Najcięższy karp polski złowiony w Polsce ważył 36,4 kg. Ciało wydłużone, wrzecionowate, prawie okrągłe w przekroju poprzecznym. Otwór gębowy dolny, mięsisty, zaopatrzony w 2 pary wąsików.

Wygląd

Łuski cykloidalne, duże, mocno osadzone w skórze. Płetwa grzbietowa jest bardzo długa. Grzbiet ciemny, zielonkawobrązowy lub szarozielony, boki jaśniejsze, ciemnooliwkowe ze złotym połyskiem, brzuch żółtawo-lub kremowobiały. Płetwy nieparzyste szarawoniebieskie, parzyste czerwonawe.

Odmiany

Niektóre odmiany hodowlane karpia:

• lustrzeń, karp królewski (dawniej karp galicyjski);
• karp pełnołuski;
• karp bezłuski (golec);
• karp koi;
• karp zatorski;
• karp polski.

Znaczenie gospodarcze

Karp jest jedną z najważniejszych ryb gospodarczych. Jest hodowany w stawach od tysięcy lat, został wprowadzany do wód otwartych. Chętnie poławiany przez wędkarzy na grunt (tzw. wędkarstwo karpiowe) i spławik.

Karp polski występuje obecnie w ok. 60 krajach na wszystkich kontynentach (z wyłączeniem Antarktydy). W wielu z nich jest uważany za szkodnika. W Stanach Zjednoczonych oraz w Australii jest uznawany za groźny gatunek inwazyjny.

Pożywienie i rozwój

Pierwsze dni

Od pierwszych dni w  stawie, pokarmem maleńkich larw, które dopiero będą powoli stawać się karpiami, są mikroskopijnej wielkości pierwotniaki, wrotki i najdrobniejsze formy unoszących się w toni skorupiaków tworzących zooplankton.

Pierwszy rok życia

W miarę wzrostu karp polski w pierwszym roku zmienia się jedynie wielkość organizmów planktonowych, które rosnące karpie wybierają jako pokarm. W początku drugiego roku nic się nie zmienia i ryby nadal korzystają z zooplanktonu.

Drugi rok życia

Dopiero pod koniec drugiego sezonu życia, coraz częściej rosnące kroczki karpia zerkają w stronę dna, gdzie widzą poruszające się larwy owadów, których życie przynajmniej częściowo związane jest ze środowiskiem wodnym i rozpoczynają korzystanie z nich, jako źródła pożywienia.

Trzeci rok życia

W trzecim roku życia dorastające karpie intensywnie przeszukują już przede wszystkim dno stawowe w poszukiwaniu tego rodzaju pokarmu, nie gardząc także opadłymi na dno nasionami roślin nadwodnych. Wykorzystanie tej niszy pokarmowej, to rzadkość w świecie ryb.

Dlatego też karp polski otrzymuje jako dodatkowe źródło pożywienia także ziarno zbóż, głównie pszenicy i jęczmienia. Nie jako podstawowe źródło białka, lecz jako uzupełnienie energetyczne, podawane karpiom po to, by mogły lepiej wykorzystać obecne w pokarmie naturalnym białko na przyrost własnej masy ciała.

Miejsce życia

Całe swoje życie karp polski spędza w stawie, choć oczywiście z upływem czasu zmienia lokum na coraz większe. W pierwszym roku początkowo wystarczają mu niewielkie stawy, liczące kilkaset metrów kwadratowych powierzchni tzw. „przesadki”, skąd, kiedy podrośnie do około 2-5 gramów pod koniec czerwca, przesadzany jest do większych i nieco głębszych. Przez cały drugi rok życia, karp mieszka w stawach kroczkowych. Znów większych i głębszych niż wcześniejsze, bowiem sam także już mocno podrósł.

Trzeci rok to już niemal nieograniczona przestrzeń i głębia stawów towarowych, o powierzchni od kilku do kilkuset nawet hektarów i głębokości liczonej już w metrach. Tak funkcjonujące gospodarstwa karpiowe to często ogromne kompleksy, to mozaika wielkości i głębokości, poprzecinana trawiastymi groblami, na których nawet niewprawne oko wypatrzy rosnące tu i ówdzie krzewy i drzewa.

Między nimi znajdują się pasące się dzikie kaczki i gęsi, w powietrzu unoszą się ważki i całe chmury innych owadów, przemykają drobne ssaki, choć czasem można spotkać dzika i jelenia, a na powierzchni wody, tu i ówdzie widać wygrzewające się w promieniach słońca żaby, na które polują często spotykane na stawach zaskrońce.

Rozród

Karp polski dojrzewa w 3–4 roku życia, samce rok wcześniej niż samice. Trze się w maju i czerwcu w płytkiej, silnie zarośniętej wodzie. Tarło przebiega bardzo hałaśliwie, w jego trakcie tarlaki bardzo często wyskakują ponad powierzchnię wody.

Ikra jest przyklejana do roślinności wodnej, wylęg następuje po 3–5 dniach. Młode zaraz po wylęgu mierzą około 5 mm, mają duży pęcherzyk żółtkowy oraz specjalne gruczoły, które umożliwiają im przyczepianie się do roślinności wodnej przez okres 3–14 dni, w zależności od odmiany.

---

Źródła:

1. Karp, \”Wikipedia\” [16.03.2023].
2. M. Kuczyński, Hodowla karpia, \”Polski Karp\” [16.03.2023].
3. P. Mroczek, Karp, 2007.

---

Oprac. Jakub Filip, Kraków 2023, CC BY 4.0 Attribution 4.0 International