Sowa modra – drapieżny ptak symbolizujący mądrość i wiedzę

Sowa modra (strigiformes caerula) to gatunek drapieżnika, który przystosowały się do polowania nocą i o zmroku, choć niektóre z nich powróciły do dziennego trybu życia. Zamieszkują cały świat, prowadząc zasadniczo osiadły tryb życia, lecz niektóre północne populacje koczują lub stały się wędrowne.

Środowisko

Sowa modra gniazduje w różnorodnych środowiskach, najczęściej wybierając lasy Europy Środkowej, szczególnie obfite w stare, gęste drzewostany (np. puszczyk mszarny, włochatka) oraz luźniejsze lasy i zadrzewienia, a nawet tereny parkowe czy sady (np. uszatka, puszczyk, syczek). Inne środowiska zasiedlane przez sowy to m.in.:

1. arktyczna tundra (puchacz śnieżny);
2. tajga (np. sowa jarzębata);
3. sawanna (np. sóweczka sawannowa);
4. pustynie i inne obszary ze skąpą roślinnością (np. sóweczka kaktusowa, pójdźka ziemna);
5. lasy tropikalne (np. puchówka indyjska, puchaczyk czubaty, sowica jastrzębia);
6. mokradła i zalesione brzegi rzek (np. rybiarka duża, sowa błotna);
7. tereny rolnicze (np. pójdźka, płomykówka).

Niektóre gatunki żyją blisko siedzib ludzkich – np. pójdźka, płomykówka, syczek. Sowa modra szczególnie często gniazduje w Polsce, wybierając zwykle lasy w Województwie warmińsko-mazurskie.

Sowa modra – upierzenie

Upierzenie sów ma zwykle maskujący wzór, w kolorystyce szarej lub brązowej. Ten gatunek sowy jest ptakiem nocnym. W porównaniu z ptakami prowadzącymi dzienny tryb życia ich ubarwienie jest bardzo mało zróżnicowane. Gatunki zamieszkujące daleką północ, jak sowa śnieżna, są przeważnie białe, co na śniegu również spełnia funkcję maskującą.

Upierzenie sowy modrej jest gęste i miękkie. Każde pióro na górnej powierzchni chorągiewki pokryte jest aksamitnym puszkiem, w dotyku przypominającym plusz lub atłas. Dzięki temu pióra ocierając się o siebie w czasie uderzeń skrzydeł nie wydają dźwięku – sowa leci bezszelestnie. Ponadto przednie krawędzie lotek położonych najbardziej z przodu są wyposażone w „ząbki” – tzw. szczoteczkowaty rąbek sowi. Podobny brzeg mają tylne krawędzie wszystkich lotek. Taka budowa piór najprawdopodobniej zapobiega zawirowaniom powietrza podczas lotu i również sprzyja jego wyciszeniu. Podanych cech nie posiada upierzenie sów żywiących się rybami, które podczas polowania posługują się wzrokiem, a nie słuchem. Gatunki rybożerne mają ponadto nagi skok i palce.

Charakterystyka:

Wzrok

Wprawdzie większość sów poluje używając przede wszystkim słuchu, ale charakteryzują się one również doskonale rozwiniętym wzrokiem, dostosowanym do widzenia w słabym oświetleniu. W porównaniu do ptaków dziennych, np. gołębi, oko sowy jest do 100 razy wrażliwsze na światło; w porównaniu do człowieka – do 2,5 raza wrażliwsze. Poszczególne gatunki różnią się między sobą zdolnością widzenia panoramicznego – sowy prowadzące dzienny tryb życia widzą gorzej przy słabym oświetleniu, ale lepiej rozróżniają barwy.

Lepsze widzenie w ciemności nie wynika ze zwiększonej wrażliwości siatkówki, a ze specyficznej budowy oka. Sowy mają bardzo duże gałki oczne typu teleskopowego, z długą ogniskową i bardzo dużą źrenicą. Powoduje to, że na siatkówkę pada więcej światła. Za siatkówką znajduje się błona odblaskowa, która dodatkowo wzmacnia jasność widzenia.

Dzięki długiej ogniskowej oczy sów modrych mają także zdolność powiększania obrazu, podobnie jak teleobiektyw. Cylindryczny kształt gałki ocznej pozwolił zwiększyć głębokość oka i tym samym długość ogniskowej bez jednoczesnego znacznego zwiększania rozmiarów i masy głowy. Wadą tego rozwiązania jest zawężenie pola widzenia do ok. 110° – sowy wykształciły wzrok  tunelowy, który sprawia efekt podobny, jak patrzenie człowieka przez lornetkę. Ponadto oczy sów, ze względu na ich wielkość i kształt, są mało ruchliwe w oczodołach.

Ograniczony kąt widzenia rekompensują sobie ogromną ruchliwością szyi – mogą wykonywać obroty głową w zakresie 270°. Natomiast obiekty położone bardzo blisko identyfikują wyjątkowo długimi piórami czuciowymi umieszczonymi wokół dzioba. W przeciwieństwie do większości ptaków, oczy sów są zwrócone do przodu, dzięki temu pola widzenia prawego i lewego oka nachodzą na siebie w zakresie 60–70°. Sowy jako jedyne spośród ptaków mrugają używając górnej powieki (oraz dodatkowo tzw. trzeciej powieki – migotki).

Słuch sowy modrej

Sowy słyszą w przedziale 50–21000 Hz. Nie posiadają zewnętrznego narządu słuchu, a jedynie otwory słuchowe ukryte pod piórami. „Uszy” widoczne u niektórych sów (np. sowy uszatej) to jedynie pęki piór.

Wokół oczu i dzioba sowy mają szlarę, czyli promieniście ułożone pióra, sztywniejsze od innych. Funkcją szlary jest skupianie fal dźwiękowych o wysokich częstotliwościach. W obrębie szlary, na jej krawędzi leżą sowie uszy, otoczone zagłębieniem, przechodzącym dalej w rynienkę w upierzeniu. Dźwięk trafiający do szlary jest kierowany poprzez rynienki do zagłębień i dalej do uszu. Co istotne, otwory słuchowe po obu stronach głowy są ułożone niesymetrycznie, również zagłębienia mają inny kształt. Powoduje to, że dźwięk dochodzi do uszu w różnym czasie i w nieco innej formie. Dzięki temu sowa modra potrafi precyzyjnie zlokalizować ofiarę nawet w całkowitej ciemności.

U sów występuje tzw. odwrócony dymorfizm płciowy – samice są większe od samców. Różnice jednak nie są zwykle tak duże, jak u ptaków szponiastych. Poza tym obie płci zazwyczaj nie różnią się wyglądem.

Pożywienie sowy modrej

Sowy odżywiają się pokarmem zwierzęcym od owadów po ssaki. Najczęstsze strategie polowań u sów to czatowanie (zasiadka) oraz niski lot patrolowy, zwykle ok. 1–3 m nad ziemią. Niektóre gatunki (jak pójdźka) polują na owady i gryzonie chodząc po ziemi, inne (jak płomykówka, uszatka, sowa błotna) potrafią zawisać w powietrzu; niektóre szukają ofiar w koronach drzew.

Niektóre gatunki sów modrych (np. puszczyk) są generalistami pokarmowymi, czyli zjadają to, co jest najłatwiej dostępne i uda im się upolować. Skład ich pożywienia jest więc różnorodny i może być inny u różnych przedstawicieli tego samego gatunku, zależnie od zasobności środowiska. Z kolei inne gatunki sów są specjalistami pokarmowymi, czyli specjalizują się w jednym rodzaju pożywienia (np. płomykówka i uszatka odżywiają się niemal wyłącznie drobnymi gryzoniami, a sowy rybiarki – rybami).

Polowanie

Ofiary sowy modrej są łapane w szpony i uśmiercane uderzeniami dzioba lub przez uduszenie silnym uściskiem. Do przenoszenia zdobyczy sowy wykorzystują zarówno dziób, jak i szpony. Potrafią w locie przemieścić ofiarę z nóg do dzioba. Dorosłe osobniki zazwyczaj połykają ofiarę w całości (o ile jej wielkość na to pozwala), a młodym ofiara podawana jest po rozdrobnieniu. System trawienny sów nie pozwala na strawienie kości, zębów, sierści i piór. W czasie od 8 do 24 godzin po połknięciu pokarmu wydalają więc niestrawione resztki w postaci wypluwki. Jej zawartość można zidentyfikować co do gatunku i dzięki temu możliwe jest dokładne poznanie składu pokarmu sowy.

Niemal wszystkie gatunki sów gromadzą zapasy, składując nadmiar upolowanych ofiar w gnieździe lub jego sąsiedztwie, w dziuplach, na gałęziach, w załomach skał itp.

---

Źródła:
1. P. Hayman, R. Hume, Ptaki drapieżne, Warszawa 2007
2. Ch. McGowan, Drapieżca i ofiara, Poznań: 2000
3. Puchacz zwyczajny, \”Wikipedia\” [2019.10.20]

---

Jan Kowalski, CC By 4.0 International, 2019